Rozmów o reformie systemu finansów JST ciąg dalszy

Wzmocnienie dochodów własnych JST

To pierwsze i nadrzędne założenie reformy: odwrócenie obecnej sytuacji, w której budżety JST są zdominowane wpływami z subwencji ogólnej. Obecnie stosunek subwencji ogólnej do dochodów podatkowych (PIT i CIT) wynosi 52% do 48%. Ministerstwo finansów planuje tą proporcję diametralnie odwrócić. Już w przyszłym roku proporcja ta ma wynosić 80% - dochody z PIT i CIT do 20% - dochody z subwencji ogólnej.

W tym celu resort przede wszystkim planuje zmianę sposobu ustalania dochodu JST z podatków PIT i CIT.

O ile obecnie, zgodnie z obowiązującymi przepisami ustawy o dochodach JST, dochodem gminy (powiatu, województwa) w podatku PIT (CIT) jest udział we wpływach z tych podatków, o tyle MF proponuje, aby dochody JST były ustalane jako „udział w dochodach podatników”. Takie rozwiązanie ma zapewnić JST znakomity wzrost dochodów z tych dwóch źródeł. Z przeprowadzonych przez MF symulacji wynika, że wyliczony według proponowanych zasad PIT dla JST wyniósłby 156 mld złotych (wobec 85 mld zł dochodu wyliczonego z zastosowaniem obecnych reguł). Według wyliczeń resortu korzystniejsze dla samorządów maja być także proponowane, nowe zasady liczenia dochodów z CIT, które w 2025 r, miałyby wynieść 27 mld zł i być o 3 mld zł wyższe od dochodu JST z CIT wyliczonego na obecnych zasadach.

Wzrost dochodów widoczny w podatku PIT będzie m.in. zasługą uwzględnienia w bazie do jego wyliczenia PIT ryczałtowego, z którego JST obecnie dochodów nie czerpią. Tym samym spełniony zostanie jeden ze zgłaszanym m.in. przez Unię Metropolii Polskich im. Pawła Adamowicza postulatów, aby oprócz udziału w podatku PIT liniowym i opłacanym według skali podatkowej samorządy uzyskały także udział w dochodach z podatku dochodowego od osób fizycznych opłacanego ryczałtowo.

Zmiany w podatkach nie wpłyną na dochód JST

Jednak jak podkreślał minister Andrzej Domański zaproponowane przez MF rozwiązania mają przyczynić się do stabilizacji dochodów JST z podatków PIT i CIT. Oznacza to m.in., że prowadzona przez rząd polityka fiskalna nie będzie miała wpływu na wysokość JST z tych źródeł. Szerzej, w trakcie spotkania, mówił o tym dyrektor Marek Wiewióra. - Żadne zmiany w składkach społecznych czy ewentualne podwyższenia kwoty wolnej od podatku, nie wpłyną negatywnie na dochody samorządowe, nie wpłyną w konsekwencji negatywnie na realizację zadań publicznych przez samorządy i nie będą wywoływać również napięć na linii rząd - samorząd na tle zmian podatkowych, z czym mieliśmy do czynienia wielokrotnie w przyszłości, a w szczególności w ostatnich latach po zmianach podatkowych Polskiego Ładu. Ten nowy system prowadzi także do zwiększenia motywacji samorządu do wspierania rozwoju gospodarczego na swoim terenie, bo im większe dochody podatników na terenie konkretnej danej jednostki, to tym wyższe dochody z PIT i CIT - przekonywał dyrektor Departamentu Finansów Samorządu Terytorialnego.

Potrzeby finansowe JST i subwencja ogólna

Tak wyliczone, podstawowe dochody danej JST z PIT i CIT będą mogły zostać zwiększone w oparciu o tzw. potrzeby finansowe. te będą ustalane w oparciu o cztery podstawowe kryteria (potrzeby): ekologiczne, wyrównawcze, oświatowe i rozwojowe. Natomiast w sytuacji, w której te potrzeby finansowe JST będą wyższe niż kwota zwiększonych dochodów z tytułu udziałów w PIT i CIT, to dany samorząd otrzyma także subwencję ogólną z budżetu państwa.

Miasta na prawach powiatu odrębnie finansowane

Propozycja resortu finansów przewiduje, że miasta na prawach powiatu staną się odrębną kategorią JST, ale tylko dla potrzeb ustalania ich dochodów i „potrzeb finansowych”.

- Wydzielenie miast naprawach powiatu do odrębnej kategorii jest bardzo potrzebne ze względu na inne potrzeby wydatkowe, czy specyfikę potrzeb finansowych co powinno mieć przełożenie na sposób wyliczenia zarówno dochodów miast na prawach powiatu, jak i ewentualnej subwencji dla tych jednostek - mówiła wiceminister Hanna Majszczyk dodając, że celem resortu z pewnością nie jest aby wyodrębnienie tej nowej kategorii jednostek przyczyniało się do jakiegoś natężenia, parcia na to, żeby tworzyć nowe, tego typu jednostki.

Jednocześnie Ministerstwo Finansów pokazało w prezentacji wstępne wskaźniki udziałów miast na prawach powiatu w dochodach podatników PIT i CIT. Udział ten ma wynosić odpowiednio 8,0% (PIT) oraz 1,32% (CIT). Co ważne udział ten jest niższy niż suma udziałów PIT i CIT przypadająca gminom i powiatom. Zwrócił na to uwagę prezydent Białegostoku, Tadeusz Truskolaski. -   Proponowane wskaźniki udziałów gmin w dochodach podatników PIT wynoszą 6,5%, a proponowane udziały powiatów w dochodach podatników PIT to 1,6%. Jeżeli dodać te dwie wielkości, to widać, że gdzieś Ministerstwu umknęła 0,1 punktu procentowego. - mówił prezes Zarządu Unii Metropolii Polskich.

Wyjaśnić w tym miejscu trzeba, że obecnie miasta na prawach powiatu otrzymują z podatku PIT i CIT udziały będące prostą sumą udziałów przypadających gminom i udziałów przypadających powiatom.

Przedstawiciele resortu finansów do tej zgłoszonej ad hoc uwagi się nie odnieśli, ale z prezentacji wynika, że to nie jest błąd w dodawaniu, a celowy zabieg. Widać to wyraźnie, jeżeli przyjrzymy się wstępnym wskaźnikom (udziałom) w dochodach podatników CIT. Tutaj resort proponuje następujący podział:

• dla gmin  – 1,2%;
• dla powiatów  – 1,35%;
• dla miast na prawach powiatu – 1,32%;
• dla województw  – 2,58%.

Korekta zamożnościowa, czyli nowe Janosikowe

Zaprojektowane w MF rozwiązanie obejmuje także zmiany w Janosikowym. W przedstawionej samorządom prezentacji nowy Janosik nosi nazwę „korekty zamożnościowej”. 

- Jeżeli wskaźnik zamożności danej JST jest większy od 120% wskaźnika zamożności danej kategorii JST, to korekta zamożnościowa wyniesie 50% -70% nadwyżki wskaźnika zamożności danej JST ponad 120% wskaźnika zamożności danej kategorii JST. Jednocześnie JST nie będą dokonywać wpłat Janosikowego! Korekta zamożności dokonywana będzie poprzez obniżenie kwoty zwiększonych dochodów z PIT i CIT - wyjaśniał dyrektor Marek Wiewióra.