Aktualności

Duże miasta motorem zrównoważonego rozwoju

Cofnij

6 września 2022

Samorządy potrzebują stabilnych dochodów. Ich sytuacji finansowej nie poprawią podejmowane punktowo działania i ad hoc dosypywane z budżetu państwa środki. Dlatego konieczne jest zbudowanie na nowo systemu finansowania JST opartego o silne źródła dochodów własnych i motywujący do aktywności system wyrównawczy, który zapewni adekwatne dochody do wystandaryzowanych, realizowanych przez samorządy zadań.

5 września br. Komisje: Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej, Budżetu i Finansów Publicznych oraz Ustawodawcza przystąpiły do pierwszego czytania 2 projektów senackich inicjatyw ustawodawczych dotyczących dochodów jednostek samorządu terytorialnego, wniesionych przez grupę senatorów reprezentowanych przez senatora Zygmunta Frankiewicza.

Podczas posiedzenia połączone komisje poparły projekt ustawy o wysokości części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego na rok 2022, zmierzający do zwiększenia wysokości części oświatowej subwencji ogólnej o wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych w I półroczu 2022 r. dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego.

Senatorowie zdecydowali natomiast o zawieszeniu prac nad drugim projektem dotyczącym zmiany ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, ustawy o zmianie ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego oraz niektórych innych ustaw oraz ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw. Prace nad tą inicjatywą zawieszono ze względu na uchwalenie przez Sejm 2 września br. nowelizacji ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego oraz niektórych innych ustaw, która ma umożliwić przekazanie samorządom 13,7 mld zł na zrekompensowanie jednostkom samorządu terytorialnego ubytków w dochodach bieżących, m.in. na inwestycje czy poprawę efektywności energetycznej. Jak wskazał przedstawiciel wnioskodawców senator Zygmunt Frankiewicz, z procedowaniem projektu senackiego należy się wstrzymać do wyników senackich prac nad ustawą uchwaloną z inicjatywy rządu. Zapowiedział też wprowadzenie zmian do ustawy uchwalonej przez Sejm.

Ważny głos ekspertów

W trakcie posiedzenia senatorowie mieli możliwość wysłuchać przygotowanych przez ekspertów opinii na temat projektów:

  • ustawy o wysokości części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego na rok 2022 (druk senacki nr 787).
  • ustawy o zmianie ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, ustawy o zmianie ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego oraz niektórych innych ustaw oraz ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw (druk senacki nr 788).

Przedstawili je prof. dr hab. Stanisław Mazur z Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, prof. Adam Mariański z Uczelni Łazarskiego w Warszawie, prezes Polskiego Instytutu Analiz Ekonomiczno-Prawnych oraz prof. Artur Nowak-Far ze Szkoły Głównej Handlowej.

Prof. Stanisław Mazur w swojej opinii zwrócił przede wszystkim uwagę na sytuacje dużych miast i metropolii. Wskazał, że to na ich olbrzymią rolę dla rozwoju gospodarczego i zrównoważonego rozwoju całego kraju.

Silne metropolie są w interesie narodowym

- Przytoczę tylko kilka danych: w 12 największych polskich miastach wytwarzane jest ponad 50% PKB, a żyje w nich około 45% wszystkich mieszkańców naszego kraju. To w metropoliach koncentrują się kluczowe procesy rozwojowe: gospodarcze, społeczne i rozwojowe - wskazywał rektor Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie.

W swoim wystąpieniu prof. Mazur odwołał się do raportu „O stanie finansów miast po wprowadzeniu zmian podatkowych w Polsce” autorstwa J. Adamka, prof. dr hab. Beaty Zofii Filipiak, prof. UEK dr hab. Stanisława Mazura, prof. dr hab. Leszka Patrzałki, prof. dr hab. Krzysztofa Surówki, który był złożony w Senacie pod koniec lipca 2022 r. Wynika z niego że w ostatnich latach następuje postępujące ograniczanie swobody wydatków JST. – Spadające dochody samorządów z podatku PIT, które są rekompensowane tylko częściowo i to poprzez system dotacji celowych i subwencji z budżetu państwa zagraża autonomii (w tym autonomii finansowej) samorządu terytorialnego – mówił prof. Stanisław Mazur.

Rektor Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie zwrócił także uwagę, że wprowadzone przez rząd zmiany w podatku PIT, wysoka inflacja, niedostateczne (i w niewłaściwej formie realizowane) rekompensaty utraconych dochodów powodują, że nadwyżka operacyjna JST spada. To zaś przekłada się na spadek zdolności do realizacji inwestycji przez JST oraz do zmniejszenia możliwości świadczenia usług publicznych przez samorządy. – To wszystko powoduje, że miasta metropolitalne tracą pewien potencjał rozwojowy i tracą dynamikę wywoływania pożądanych zmian społeczno – gospodarczych – mówił prof. Stanisław Mazur dodając, że założone w omawianych projektach zmiany – chociaż tylko doraźne, a nie systemowe – zasługują na poparcie.

Kończąc swoje wystąpienie prof. Stanisław Mazur przywołał badania OECD sprzed kilku lat wskazujące, że metropolie bardzo silnie oddziałują na rozwój sąsiadujących z nimi JST nawet tych znajdujących się w promieniu 500 km. - Dlatego wzmacnianie metropolii nie jest myśleniem przez pryzmat wielkomiejskich ośrodków. To jest myślenie w istocie rzeczy o zrównoważonym rozwoju, który generuje dobrej jakości miejsca pracy, który generuje wysokiej jakości usługi, które powoduje, że nasz kraj jest w stanie konkurować na globalnych rynkach o to co jest tak istotne: o ochronę interesu narodowego – podkreślał rektor Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie.

Ryczałt ewidencjonowany, czyli dziura w dochodach JST z podatku PIT

Z kolei prof. Adam Mariański położył nacisk na negatywne skutki zmian wynikających z tzw. polskiego Ładu zarówno w podatku PIT płaconym według skali podatkowej, jak i tym płaconym w formie ryczałtu ewidencjonowanego. Wskazał, że samorządy straciły nie tylko dochody na skutek obniżenia procentowych stawek podatkowych i podniesieniu kwoty wolnej od podatku, ale także tracą (i tracić będą) na skutek migracji podatników do PIT płaconego w formie ryczałtu ewidencjonowanego.

- Ten sposób opodatkowania[PIT w formie ryczałtu ewidencjonowanego - MCG] od wielu lat zyskuje coraz szersze zainteresowanie i popularność, nie tylko dlatego, że on jest prostszy, nie wymaga kalkulacji dochodu co zawsze budzi wątpliwości, ale także dzięki zmianom, które zostały wprowadzone – mówił prof. Mariański, dodając że w ostatnich latach znacznie podniesiono progi, które umożliwiają opodatkowanie w tej formie do równowartości 2 mln euro „a to już jest całkiem duża firma, czy działalność gospodarcza wykonywana osobiście”. - Warto też zwrócić uwagę, że w ramach tych zmian znacznie obniżono stawkę opodatkowania w ramach ryczałtu od przychodu ewidencjonowanego dla niektórych grup zawodowych. Zmiana ta powoduje, że np. informatyk zatrudniony na umowę o pracę może płacić podatek nawet czterokrotnie wyższy od informatyka, który taką samą pracę wykonuje w ramach działalności opodatkowanej ryczałtem ewidencjonowanym – przekonywał prof. Adam Mariański dodając, że to wszystko zachęca coraz więcej osób prowadzących działalność gospodarczą do zmiany formy opodatkowania na ryczałt. – Dodatkowo, od przyszłego roku, również dochody osiągane z najmu będą opodatkowane wyłącznie w formie ryczałtu – mówił prof. Mariański. –Te wszystkie zmiany oznaczają, że nie tylko w tym roku, ale i w latach następnych można się spodziewać dalszej erozji dochodów własnych JST. Dlatego jest potrzebna praca i koncepcja nad nową ustawą o dochodach JST, aby móc przywrócić samorządność terytorialną – konkludował prof. Adam Mariański.

Udział w VAT może być dochodem JST

Opinia prof. Artura Nowaka – Fara dotyczyła tego, czy rozwiązania zaproponowane w senackich projektach są zgodne z prawem Unii Europejskiej. – Tutaj konkluzja jest krótka: prawo UE pozostawia kwestie związane z systemem finansowania samorządu terytorialnego do wyłącznej decyzji państw członkowskich – wskazał prof. Artur Nowak – Far. – I na tym mógłbym skończyć, ale mamy jeszcze ratyfikowana przez Polskę Europejską Kartę Samorządu Terytorialnego, która wymaga, aby system finansowania JST był adekwatny do powierzonych samorządom do realizacji zadań. Zapisy te powtarza także i nasza Konstytucja. Mając zatem na uwadze obecną sytuację ekonomiczną JST trzeba powiedzieć, że obecnie mamy do czynienia z naruszaniem przepisów właśnie w tym zakresie zarówno konstytucyjnego jak i EKST – wskazywał prof. Artur Nowak – Far.

W swoim wystąpieniu prof. Artur Nowak – Far wskazał, że rozwiązania przewidziane w dyskutowanych projektach nie są niezgodne z prawem UM, ani z Europejską Kartą Samorządu Terytorialnego. O ile – oczywiście – pozostaną epizodycznymi, a nie staną się rozwiązaniem powielanym z roku budżetowego na kolejny rok budżetowy. Profesor Szkoły Głównej Handlowej odniósł się również do propozycji uzupełnienia dochodów JST udziałem w podatku VAT. – Przekazanie JST dochodów w postaci udziału w podatku VAT nie jest złym pomysłem, zwłaszcza, że VAT jest również dochodem Unii Europejskiej, a w konsekwencji państwa członkowskie są zobowiązane raportować m.in. o podstawie opodatkowania tą daniną. Z tego punktu widzenia nie mógłby podlegać manipulacjom ze strony władzy centralnej, bo jest – w jakimś stopniu – kontrolowalny – mówił prof. Nowak – Far dodając, że decyzja, czy JST udział w podatku VAT ma, czy też nie należy już do autonomicznej decyzji władz danego państwa członkowskiego.

Głos strony samorządowej

W posiedzeniu połączonych Komisji Senatu udział wziął m.in. Marek Wójcik, sekretarz strony samorządowej KWRiST, który podkreślił z jednej strony konieczność wdrożenia rozwiązań wynikających z projektowanych ustaw ratunkowych, a z drugiej wskazał na konieczność rozpoczęcia prac nad rozwiązaniami systemowymi. Te zaś powinny m.in. dotyczyć standaryzacji realizowanych przez JST zadań. – Z całą odpowiedzialnością mówię, że jeżeli chodzi o edukacje i oświatę, to nikt (ani samorządy, ani rząd) nie jest w stanie wskazać jakie są kompetencje JST w zakresie tego zadania. Za co samorządy odpowiadają i co powinny realizować. Czy to są nauczycielskie wynagrodzenia? A może konieczność utrzymania majątku? – mówił sekretarz Wójcik dodając, że w efekt tej sytuacji jest taki, że o ile w 2003 r. JST dopłacały do subwencji oświatowej około 33% o tyle obecnie dopłacają aż 70%.

Kolejnym przykładem jest zadanie polegające na edukacji przedszkolnej. O ile w 2003 r. JST zajmowały się opieką dzieci w wieku 5 i 6 lat, o tyle obecnie także dziećmi w wieku 3 i 4 lata. – Nie może być tak, że nowym zadaniem jest tylko takie, którego JST do tej pory nie realizowało. Nowym jest również takie zadanie, którego zakres się zmienia. Takie stanowisko prezentuje też orzecznictwo – przekonywał Marek Wójcik, argumentując, że za każdym nowym zadaniem powinny iść adekwatne środki na ich realizację.

Sekretarz strony samorządowej KSRiST zwrócił także uwagę na niebezpieczną praktykę ostatnich lat polegającą na tym, że rząd zamiast dbać o równowagę i bilansowanie się realizowanych przez JST zadań wprowadza inne rozwiązanie: „możecie sobie dopłacać”. – To jest coraz częstsze np. w gospodarce odpadami, czy gospodarce wodno – kanalizacyjnej. „Możecie sobie dopłacać”. Bardzo proszę nie podrzucajcie nam takich rozwiązań, tylko zadbajcie o adekwatność zadań i dochodów. Samorządy, jeżeli będą mogły i chciały realizować coś więcej dla swoich mieszkańców, to będą to robiły z własnej woli – apelował do przedstawicieli rządu Marek Wójcik.

Foto: Marta Marchlewska-Wilczak, Kancelaria Senatu

Michał Cyrankiewicz-Gortyński

Redaktor
X
Używamy ciastka

Na tej stronie internetowej używamy plików cookie. Niektóre z nich są wymagane do działania strony, inne są użyteczne, aby zapewnić Ci najlepsze wrażenia z korzystania z sieci..