Edukacja

Edukacja obywatelska „się dzieje”

24 września 2024

Zaciekawieni i chyba trochę zaniepokojeni czekaliśmy na efekt prac MEN-u w temacie nowego przedmiotu obowiązkowych zajęć edukacyjnych w szkole ponadpodstawowej pod nazwą: edukacja obywatelska. No i mamy to.

Znakomity skład zespołu eksperckiego dawał nadzieję - jednocześnie już nie raz doświadczyliśmy tego, w jaki sposób rekomendacje eksperckie zostawały przełożone na „literę prawa”. Najświeższy przykład: „Lex Kamilek” i zapowiedziane przez ministrę Barbarę Nowacką kontrole w szkołach, w których ograniczono dostęp rodzicom uczniów, którzy pobierają w nich naukę.

I wreszcie: mamy to! Długo zapowiadana wizja edukacji obywatelskiej ujrzała światło dzienne. Opublikowana w piątek, 13 września, pod tytułem: „roboczy projekt podstawy programowej przedmiotu edukacja obywatelska dla szkoły branżowej I stopnia” i analogiczna: dla liceum ogólnokształcącego i technikum.

Czytaliście? Jaki nastrój zbudował w Was ten materiał? Jesteście usatysfakcjonowani?

Kilka słów wstępu

Edukacja obywatelska odnosi się, w sensie ogólnym, do wychowania człowieka do życia w społeczeństwie obywatelskim, przygotowuje go w nim do roli obywatela. Ale co to właściwie oznacza w praktyce i jak taka praktyka powinna wyglądać?

Edukacja obywatelska to zachęcenie młodych ludzi do aktywnego zaangażowania się w życie społeczeństwa obywatelskiego – różnego typu społeczne organizacje pozarządowe: stowarzyszenia, kluby, towarzystwa oraz działania wolontariackie. Inny ważny cel edukacji obywatelskiej to uwrażliwienie uczniów, zmobilizowanie i wzmocnienie ich aktywnego działania na rzecz eliminowania zachowań nietolerancji, dyskryminacji i upokarzania innych osób w swoich środowiskach lokalnych, szkolnych, klasowych. (za: CIVICO – Rozwój kompetencji obywatelskich wśród uczniów).

Edukacja obywatelska zmierza do tego, aby uczniowie*:

poznali swoje prawa i obowiązki obywatelskie, wiedzieli, czego obywatelowi wolno domagać się od instytucji publicznych, ale i jakie mamy obowiązki wobec innych współobywateli;
poznali pojęcia praw człowieka, potrafili rozpoznać przejawy ich łamania, ale także, aby potrafili się aktywnie temu przeciwstawić oraz solidaryzować się z ofiarami naruszeń;
rozumieli i stosowali w praktyce pojęcia samorządności, współdecydowania, brania współodpowiedzialności za losy grupy i społeczności – poczynając od aktywnego uczestniczenia w życiu klasy, szkoły, gminy, aż po świadome uczestniczenie w wyborach samorządowych, krajowych i europejskich;
rozumieli i kierowali się zasadami demokratycznymi, szacunku dla osób o innych poglądach, podejmowaniu decyzji przy poszanowaniu praw mniejszości.

Co jest kluczowe w edukacji obywatelskiej?

Rozwijanie szkolnej samorządności i angażowanie uczniów w procesy decyzyjne to kluczowe elementy skutecznej edukacji obywatelskiej. Wprowadzenie nowego przedmiotu dedykowanego edukacji obywatelskiej – choć bez spodziewanej odważnej, rewolucyjnej zmiany w podejściu - jest nadal krokiem w dobrą stronę, jednak najważniejsze, aby praktyczne aspekty tej edukacji były wdrażane wszędzie i na każdym etapie kształcenia. Współpraca z organizacjami pozarządowymi, realizacja projektów czy sensowne i aktywne działanie samorządu uczniowskiego powinny być naturalną aktywnością społeczności każdej szkoły, bo tylko takie działania przyniosą realne korzyści i przygotują młodych ludzi do świadomego uczestnictwa w życiu społecznym i publicznym. Zatem w edukacji nie może istnieć „co” (czego uczymy) bez „jak” (w jaki sposób dostarczamy tę wiedzę). Nie osiągniemy tych wszystkich ważnych celów tworząc sztuczne środowisko edukacji obywatelskiej i polegając na jednej (o zgrozo!) lub dwóch 45-ciominutowych lekcjach w tygodniu (w ciągu dwóch lat). „Bo też i cała dyskusja o programie wiedzy o społeczeństwie (edukacji obywatelskiej) na nic się nie zda, jeśli szkoła jako całość nie będzie edukacją obywatelską.” (Aleksander Pawlicki, 02.05.2024) **

„Działania” i „projekty”?

Czy naprawdę do edukacji obywatelskiej potrzebujemy w ten sposób skonstruowanej „podstawy programowej” - dokładnie opisanych i tak licznych wymagań szczegółowych?

Czy potrzebujemy na sztywno wpisanego obowiązku realizacji przez każdego ucznia trzech (czterech) „działań obywatelskich” wybranych spośród wskazanego w dokumencie katalogu?I jednego „projektu” – ale to tylko (sic!) dla uczniów w liceach i technikach.

Czy nauczyciele faktycznie potrzebują takich wskazówek? Tego dowiemy się prawdopodobnie w trakcie zaplanowanego na październik procesu konsultacji publicznych.

A co teraz?

Róbmy swoje. Inicjujmy procesy społeczne w każdej szkole: samorząd uczniowski, szkolny budżet obywatelski… Każde działanie praktyczne. Nie traktujmy po macoszemu szkół artystycznych, technicznych, branżowych. Wszędzie bez wyjątku (wystarczy sięgnąć do historii) mamy okazję odnaleźć przyszłe aktywistki i aktywistów, pionierki i pionierów społecznych, przywódczynie i przywódców ruchów demokratycznych, nadzwyczajne, bo przygotowane do zaangażowania, odpowiedzialności, krytycznego i wspólnotowego myślenia - obywatelki i obywateli.

O samorządności, która rodzi się w szkole, pisaliśmy już na łamach metropolie.pl, ale może warto przypomnieć kilka faktów: bez realnych, „namacalnych” przykładów nie zaszczepimy wiedzy i umiejętności „obywatelskich”. Bez doświadczania, eksperymentowania, szukania odpowiedzi i rozwiązań, stawiania pytań, także: mierzenia się z trudnościami – pod okiem i przy wsparciu dorosłych – nie osiągniemy założonych rezultatów. Bez praktykowania, testowania, a jednocześnie przyzwolenia na popełnianie błędów i ćwiczenia umiejętności wyciągania konstruktywnych wniosków – nie przygotujemy młodych ludzi „do obywatelskości”.

P.S. czy nie nadszedł już najwyższy czas, aby słowo „nauczanie” – tak popularne we wszystkich dokumentach oświatowych - zamknąć… w archiwach państwowych?

Źródła:

* https://fundacjawrozwoju.org/edukacja-obywatelska/

** https://oko.press/edukacja-obywatelska-czyli-jaka