Tworzenie budżetu obywatelskiego jest obligatoryjne we wszystkich dwunastu miastach tworzących Unię Metropolii Polskich. Nakazuje im to ustawa o samorządzie gminnym[1]. Jej przepisy stanowią bowiem, że budżet obywatelski obowiązkowo jest tworzony w każdym mieście na prawachpowiatu[2]. Przepisy ustawy o samorządzie gminnym określają także minimalną wysokość środków, jaką każde z miast na prawach powiatu ma przeznaczyć na budżet obywatelski stanowiąc, że ma on wynosić co najmniej 0,5% wydatków gminy zawartych w ostatnim przedłożonym sprawozdaniu z wykonania budżetu.
Ponad 300 mln zł i prawie 7 mln mieszkańców
W 12 miastach Unii Metropolii Polskichmieszka ponad 6,7 mln ludzi. Mieszkańcy ci decydują więc o tym, na jakie cele, inwestycje i projekty przeznaczyć ponad 303 mln zł. Ile to wypada na jednego mieszkańca (per capita)? Ogółem wychodzi po 44 zł i 88 groszy na każdego mieszkańca 12 miast UMP. W przypadku poszczególnych miast najwyższa kwota w przeliczeniu na mieszkańca (53,69 zł) jest w Katowicach, druga (52,11 zł) wWarszawie, trzecia (46,49 zł) wBydgoszczy, czwarta (44,87 zł) w Krakowie, piąta (44,17 zł) wGdańsku.
Szczegółowe informacje dotyczące planowanej wysokości budżetu obywatelskiego 2021/2022 w poszczególnych miastach UMP oraz łącznie, a także jaka część budżetu przypada na jednego mieszkańca prezentuje tabela 1.
TABELA 1
Lp. | MIASTO | LICZBA MIESZKAŃCÓW (na 31 grudnia 2020 r.) | BUDŻET OBYWATELSKI Kwota planowana na realizację w 2022 r., a wybranych w 2021 r. projektów | PER CAPITA (w zł) |
1. | Białystok | 296958 | 12 | 40,40 |
2. | Bydgoszcz | 344091 | 16 | 46,49 |
3. | Gdańsk | 470805 | 20,8 | 44,17 |
4. | Katowice | 290553 | 15,6 | 53,69 |
5. | Kraków | 779966 | 35 | 44,87 |
6. | Lublin | 338586 | 12,5 | 36,91 |
7. | Łódź | 672185 | 26 | 38,67 |
8. | Poznań | 532048 | 22 | 41,34 |
9. | Rzeszów | 196638 | 8,2 | 41,70 |
10. | Szczecin | 398255 | 16,7 | 41,93 |
11. | Warszawa | 1794166 | 93,5 | 52,11 |
12. | Wrocław | 641928 | 25 | 38,94 |
RAZEM | 12 miast | 6758179 | 303,3 | 44,88 |
Źródło: wyliczenia własne. Liczba ludności GUS
Obowiązek? Robiliśmy to już wcześniej!
Budżety obywatelskie wpisały się na stałe w krajobraz polskich miast. I to na długo przed pojawieniem się regulacji ustawowych nakładających – na część samorządów – obowiązek ich tworzenia, który wszedł w życie 31 grudnia 2018 r.
- Pierwsza edycja budżetu obywatelskiego w Szczecinie została przeprowadzona w 2013 roku. Od tamtej pory odbyło się już 8 edycji SBO, zgłoszono ponad 1500 projektów, a mieszkańcy zdecydowali już o realizacji dziesiątek pomysłów, o wartości wielu milionów złotych – mówi Piotr Krzystek, Prezydent Szczecina. – SBO to przedsięwzięcie współtworzone przez mieszkańców i dla mieszkańców, dzięki któremu szczecinianie mogą bezpośrednio oddziaływać na miasto proponując własne pomysły i wybierając do realizacji, te odpowiadające potrzebom swoich lokalnych społeczności, czy całego miasta – dodaje Prezydent Krzystek.
- W Krakowie pilotażowy budżet partycypacyjny został przeprowadzony już w 2013 r. i swoim zasięgiem objął cztery dzielnice miasta. W oparciu o te doświadczenia podjęta została decyzja o uruchomieniu w roku 2014 procedury Budżetu Obywatelskiego dla całego terenu miasta. Co bardzo istotne, na ostateczny kształt tego procesu mieli wpływ także aktorzy społeczni, skupieni w Radzie Programowej Budżetu Obywatelskiego, a w całą procedurę wpisano od początku ewaluację – mówi Jacek Majchrowski, Prezydent Krakowa. – W ciągu tych 9 lat mamy już setki zrealizowanych projektów. Tylko w tym roku mieszkańcy mogli wybierać spośród 596 projektów, w tym 99 ogólnomiejskich i 497 dzielnicowych – dodaje Prezydent Krakowa.
- Poznanianki i poznaniacy już po raz dziesiąty mogą wybierać projekty do zrealizowania w ramach Poznańskiego Budżetu Obywatelskiego. – W tym roku na projekty PBO przeznaczyliśmy 22 mln zł z miejskiego budżetu, czyli ponad dwa razy tyle co w pierwszej edycji – mówi Jacek Jaśkowiak, Prezydent Poznania, i przypomina, że już po raz piąty glosowanie odbywa się wyłącznie elektronicznie.
Głosowanie dla wszystkich mieszkańców, bez ograniczeń np. wiekowych
Od 4 do 18 października inicjatywy do zrealizowania w 2022 r. z budżetu obywatelskiego wybierają gdańszczanki i gdańszczanie.
- W tym roku do zagospodarowania jest niemal 21 milionów zł, z czego prawie 1/4 tyczy się projektów zielonych, które wydzielamy po raz drugi. Zachęcamy do korzystania ze specjalnego busa, który będzie dostępny w dzielnicach, a w nim możliwe będzie zagłosowanie w tegorocznej edycji Budżetu Obywatelskiego. To w rękach mieszkańców pozostaje decyzja, jak wykorzystać te 21 milionów zł. - mówi Aleksandra Dulkiewicz, Prezydent Gdańska.
Pomiędzy pierwszym a piętnastym października projekty wybierały mieszkanki i mieszkańcy Białegostoku. Każdy białostoczanin może zagłosować tylko jeden raz wybierając maksymalnie cztery projekty z dowolnej kategorii. Należy pamiętać o podpisaniu zgody rodzica lub opiekuna prawnego w przypadku udziału w głosowaniu osoby, która nie ukończyła osiemnastu lat. – wyjaśnia Przemysław Tuchliński Zastępca Prezydenta Białegostoku. - Zachęcam mieszkańców Białegostoku do udziału w głosowaniu na tegoroczne projekty. Wspólnie wybierzmy te zadania, które warto w naszym mieście zrealizować dodaje Przemysław Tuchliński.
Natomiast w Lublinie glosowanie zakończyło się 10 października 2021 r.
– Każda osoba mieszkająca w Lublinie mogła wybrać spośród 154 projektów. Na liście do głosowania znajdują się zarówno inwestycje, jak i działania kulturalne czy sportowe. Mimo ograniczenia wpływów do miejskiej kasy chcemy, aby w przyszłym roku na realizację bieżących oraz zaległych projektów Budżetu Obywatelskiego trafiło łącznie 15 mln zł – mówi Krzysztof Żuk, Prezydent Lublina.
Na projekty Lubelskiego Budżetu Obywatelskiego głosować może każda osoba, która jest na stałe zameldowana w Lublinie lub dopisała się do listy osób głosujących na projekty BO. Aby to zrobić, wystarczy wypełnić oświadczenie znajdujące się na karcie do głosowania w jednym z punktów do głosowania. Każda osoba ma do dyspozycji 4 głosy: 2 na projekty dzielnicowe i 2 na ogólnomiejskie.
Również i w innych miastach uprawnieni do głosowania są wszyscy mieszkańcy, zarówno ci najstarsi, jak i najmłodsi. Przykładowo w Katowicach najstarszy mieszkaniec, który wziął udział w głosowaniu miał 99 lat, a najmłodszym uczestnikiem głosowania – za pośrednictwem rodziców - było niespełna miesięczne dziecko.
– Dziękuję za duże zaangażowanie katowiczanom, którzy pisali projekty, jak i wszystkim głosującym, których było ponad 43 tysiące. Osoby te udowodniły, że budżet obywatelski jest świetnym narzędziem rozwijania dzielnic Katowic i wpływania na życie społeczności lokalnych – mówi Marcin Krupa, Prezydent Katowic. – Przez ostatnie siedem lat zrealizowaliśmy w Katowicach ponad 750 projektów zgłoszonych przez mieszkańców o wartości przekraczającej 100 mln zł. Pomaga nam to budować i wzmacniać społeczeństwo obywatelskie. Jeśli ktoś korzysta z wodnego placu zabaw, drogi rowerowej czy ławeczki osiedlowej, na którą wcześniej głosował, to później chętniej uczestniczy w następnych edycjach budżetu obywatelskiego i namawia do tego samego swoich sąsiadów – dodaje Prezydent Krupa.
Głosowanie zakończyło się także w Warszawie. Mieszkańcy stolicy mogli wybierać spośród 1429 projektów (1300 dzielnicowych i 129 lokalnych). Największym poparciem mieszkańców cieszył się ogólnomiejski projekt – Duże drzewa w Warszawie – zieleń, cień i czyste powietrze, na który zagłosowało 33 795 osób. Najdroższy przegłosowany projekt ogólnomiejski to Nowe drogi dla rowerów, koszt 5 609 539 złotych, a dzielnicowy to Oddychające chodniki na ul. Puławskiej koszt 1 500 000 złotych.
Budżet obywatelski to nie wszystko
Trzeba też zaznaczyć, że w niektórych miastach budżet obywatelski to nie jedyne pieniądze, o których podziale mogą decydować, czy współdecydować mieszkańcy.
Dobrym przykładem jest tutaj Wrocław, w którym oprócz Wrocławskiego Budżetu Obywatelskiego (WBO) funkcjonuje także – od 2019 r. - Fundusz Osiedlowy (FO), w którym o podziale środków decydują radni osiedlowi, a od 2014 r. Mikrogranty, czyli ogólnomiejski program wsparcia oddolnych inicjatyw lokalnych. I jak zapowiedział Prezydent Wrocławia środki na te inicjatywy będą systematycznie rosły.
– WBO to doskonale znane wrocławianom i wrocławiankom narzędzie do pozyskiwania środków na miejskie inwestycje. Każdego roku spływają do nas setki pomysłów, a kilkadziesiąt z nich sami mieszkańcy wybierają do realizacji . Chciałbym zwiększyć pulę Wrocławskiego Budżetu Obywatelskiego do 30 mln zł – mówi Jacek Sutryk, prezydent Miasta Wrocławia.
W efekcie w ciągu najbliższych dwóch lat wrocławianie bezpośrednio zadecydują, jak rozdysponowane zostanie ponad 100 mln zł z budżetu tego miasta. Tyle bowiem środków prezydent Wrocławia chce przeznaczyć na trzy programy partycypacyjne: Wrocławski Budżet Obywatelski, Fundusz Osiedlowy i Mikrogranty.
[1] Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 1372)
[2] Jest to miasto (gmina) wykonujące jednocześnie zadania powiatu, innymi słowy miasto na prawach powiatu łączy w sobie dwa poziomy samorządu terytorialnego: gminny i powiatowy. Obecnie jest 66 miast na prawach powiatu, w tej liczbie wszystkie 12 miast UMP: Białystok, Bydgoszcz, Gdańsk, Katowice, Kraków, Lublin, Łódź, Poznań, Rzeszów, Szczecin, Warszawa i Wrocław.