Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań

Od 1 kwietnia do 30 września 2021 r. trwa Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań. Jest on organizowany raz na 10 lat. Ale tegoroczna edycja jest wyjątkowa – po raz pierwszy obowiązkową formą uczestnictwa jest tzw. samospis internetowy. Za brak udziału w spisie lub za podanie nieprawdziwych danych grożą kary grzywny, a nawet więzienia.

Zasady przeprowadzania Narodowego Spisu Ludności i Mieszkań 2021 reguluje ustawa z 9 sierpnia 2019 r. (Dz.U. z 2019 r. poz. 1775). Zgodnie z jej przepisami spis obejmuje:

• osoby fizyczne stale zamieszkałe i czasowo przebywające w mieszkaniach, budynkach i innych zamieszkanych pomieszczeniach niebędących mieszkaniami;
• osoby fizyczne niemające miejsca zamieszkania;
• mieszkania, budynki, obiekty zbiorowego zakwaterowania oraz zamieszkane pomieszczenia niebędące mieszkaniami.

Udział w spisie jest obowiązkowy

Ustawodawca przewidział kilka możliwości uczestnictwa w spisie. Pierwszym i podstawowym jest samospis internetowy. Aby z tej metody skorzystać należy wejść na stronę internetową https://spis.gov.pl/ , następnie przejść do aplikacji spisowej i zalogować się w niej albo podając swój numer PESEL, albo za pomocą Krajowego Węzła Identyfikacji Elektronicznej (profil zaufany, bankowość internetowa). Co istotne rozpoczętej procedury nie musimy dokonać „od razu” po pierwszym zalogowaniu. Samospis można dokończyć w ciągu 14 dni od dnia pierwszego logowania.

Samospisu internetowego można dokonać korzystając z własnego (służbowego) komputera, ale nie tylko. Istnieje też możliwość dokonania samospisu internetowego w specjalnie powołanym do tego celu przez władze miasta lub gminy punkcie. Jak bowiem wynika z art. 16 ust. 1 ustawy o Narodowym Spisie Powszechnym Ludności i Mieszkań „W celu umożliwienia osobom fizycznym nieposiadającym we własnym zakresie techniczno-materialnych warunków umożliwiających przeprowadzenie samospisu internetowego Generalny Komisarz Spisowy, zastępcy wojewódzkich komisarzy spisowych oraz gminni komisarze spisowi zapewniają bezpłatny dostęp do pomieszczeń wyposażonych w sprzęt komputerowy z zainstalowanym oprogramowaniem wystarczającym do przeprowadzenia samospisu internetowego”. Pomieszczenia takie tworzy się m.in. w urzędach obsługujących prezydentów miast, burmistrzów oraz wójtów oraz gminnych jednostkach organizacyjnych. Ustawodawca wymaga ponadto, aby były one dostępne dla osób niepełnosprawnych.

Lista wszystkich dostępnych na terenie kraju pomieszczeń spisowych znajduje się na stronie internetowej Głównego Urzędu Statystycznego. Informacje na temat NSP2021, w tym jak skorzystać z miejskiego punktu spisowego, publikowane są na stronach miast: Białystok; Bydgoszcz; Gdańsk; Katowice; Kraków; Lublin; Łódź ;Poznań ;Rzeszów; Szczecin; Warszawa; Wrocław.

Wywiad bezpośredni lub telefoniczny

Ustawa o NSP2021 przewiduje ponadto możliwość przeprowadzenia spisu bezpośrednio przez rachmistrza albo w formie wywiadu telefonicznego.

Wywiady bezpośrednie i wywiady telefoniczne przeprowadzają rachmistrze spisowi. Są nimi przede wszystkim pracownicy jednostek służb statystyki publicznej (m.in. ankieterzy statystyczni), wyznaczeni przez zastępców właściwych wojewódzkich komisarzy spisowych do zebrania danych w ramach spisu powszechnego od osób fizycznych objętych tym spisem. Ale nie tylko. Rachmistrzem spisowym mogą zostać także osoby fizyczne powołane przez zastępców właściwych wojewódzkich komisarzy spisowych w wyniku naboru.

Co istotne każdy ma prawo zweryfikować tożsamość rachmistrza spisowego. Gwarantuje to art. 17e ustawy o NSP2021. Przepis ten stanowi, że osoba fizyczna objęta spisem powszechnym przed przeprowadzeniem przez rachmistrza spisowego wywiadu bezpośredniego lub wywiadu telefonicznego może zweryfikować tożsamość tego rachmistrza przez kontakt telefoniczny lub osobisty z gminnym lub wojewódzkim biurem spisowym. Informacja o sposobie weryfikacji tożsamości rachmistrza spisowego jest udostępniana na stronie internetowej Głównego Urzędu Statystycznego i urzędów statystycznych oraz w materiałach informacyjnych, edukacyjnych i promocyjnych popularyzujących spis powszechny.

Lepiej wziąć udział i nie kłamać

Spisy powszechne są źródłem rzetelnej i obiektywnej wiedzy o liczbie osób zamieszkujących Polskę, a także ich profesji, miejscu zamieszkania czy poziomie wykształcenia.

Na bazie ich wyników kształtowana będzie polityka w zakresie oświaty, tworzone są plany zagospodarowania przestrzennego regionu, będzie można lepiej planować środki na rozwój mieszkalnictwa czy ochronę zdrowia w poszczególnych regionach. Zebrane dane posłużą także licznym analizom, np. określającym stabilność finansową państwa.

Warto też pamiętać, że organizowany w 2021 r. polski NSP jest jednym z wielu, które odbędą się w całej Unii Europejskiej. Wyniki tych spisów wpłyną m.in. na wysokość przyznawanych poszczególnym państwom członkowskim dotacji, a także na podział liczby reprezentantów poszczególnych krajów w Parlamencie Europejskim.

Warto też pamiętać, że osoby, które nie przekażą informacji w narodowym spisie powszechnym, ani nie zadzwonią na infolinię, by poinformować o braku możliwości wzięcia w nim udziału, mogą zostać ukarane grzywną do 5 tys. zł.

Natomiast za podanie nieprawdziwych informacji, czy to rachmistrzowi spisowemu, czy to dokonując samospisu grozi kara do 2 lat pozbawienia wolności.

Sankcje takie przewidziane zostały w art. 56 i art. 57 ustawy z 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 443)