O systemie kaucyjnym i zatrzymanej decentralizacji

Komisja Wspólna Rządu i Samorządu Terytorialnego spotkała się w ostatnią środę sierpnia (po raz trzeci w tym miesiącu) na posiedzeniu plenarnym. Obradom współprzewodniczyli wiceminister administracji i spraw wewnętrznych Tomasz Szymański oraz - w zastępstwie nieobecnego prezydenta Lublina Krzysztofa Żuka - Marek Wójcik, sekretarz strony samorządowej Komisji Wspólnej.

Lista spraw do załatwienia

Jednak zanim przystąpiono do porządku obrad sekretarz Marek Wójcik przedstawił listę spraw „do załatwienia” w najbliższym czasie. Pierwsze dwie dotyczyły przystąpienia do pilnej realizacji ustaleń towarzyszących opiniowaniu projektu ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. 

- Apelujemy, aby jeszcze we wrześniu reaktywowany został i przystąpił do pracy trójstronny (Ministerstwo Edukacji - Ministerstwo Finansów - Strona Samorządowa) Zespół ds. do spraw monitorowania oświaty. Chcielibyśmy również, aby jeszcze we wrześniu KPRM oraz specjalny Zespół (z udziałem przedstawicieli strony samorządowej) przystąpił do pracy nad zmianami systemu finansowania zadań zleconych. To są elementy naszej umowy zawartej 21 sierpnia, gdy opiniowaliśmy projekt ustawy o dochodach JST - mówił sekretarz Marek Wójcik. 

Zwrócił się także do reprezentującej resort rodziny, pracy i polityki społecznej wiceminister Katarzyny Nowakowskiej o powrót do rozmów na temat zmiany i naprawy systemu wynagradzania pracowników samorządowych.

- Myślę, że ta odpowiedź będzie pozytywna, że te rozmowy zaczniemy we wrześniu, ale twarde stanowisko muszę przedyskutować z kierownictwem, bo to będzie kwestia powołania zespołu i tego w jakich ramach on będzie funkcjonował - odpowiadała wiceminister Katarzyna Nowakowska.

Kolejna zgłoszona przez sekretarza strony samorządowej KWRiST sprawa dotyczyła programu KPRM "Rozświetlamy Polskę". 

- Po pierwsze, jak na razie do samorządów trafiły promesy bez pokrycia w środkach. Po drugie samorządy zgłaszają nam, że koncerny energetyczne, do których należą lampy uliczne, które gminy chcą modernizować pozyskując na ten cel środki z programu "Rozświetlamy Polskę" żądają od samorządów opłat za wejście na słup i modernizacje tego oświetlenia. To jest absolutnie nie do przyjęcia i będziemy się tutaj domagali interwencji. Traktujemy takie działanie koncernów energetycznych jako obronę ich interesów ekonomicznych, bo modernizacja oświetlenia ulicznego jest wbrew ich interesom ekonomicznym - mówił sekretarz Marek Wójcik.

Ostatni postulat wniesiony przez sekretarza Marka Wójcika dotyczył finansowania Górnośląsko - Zagłębiowskiej Metropolii zapisanego w nowej ustawie o dochodach JST, który - w ocenie GZM i strony samorządowej wymaga korekty. W odpowiedzi wiceminister Tomasz Szymański poinformował, że temat jest znany, że w tej sprawie kontaktował się z wiceminister finansów Hanną Majszczyk. 

- Będzie przeprowadzona analiza i ten wniosek, będzie skonsumowany wspólną rozmową i znalezieniem kompromisu w tym zakresie - mówił wiceminister Tomasz Szymański.

Informacja na temat rozszerzonej odpowiedzialności producenta

pierwszym punktem dyskutowanym w ramach „spraw różnych” był „wniosek strony samorządowej KWRiST o informację ministra klimatu i środowiska na temat stanu prac nad wdrożeniem rozszerzonej odpowiedzialności producenta”. Informacje przedstawiła wiceminister klimatu i środowiska, Anita Sowińska, która poinformowała, że rozszerzona odpowiedzialność producencka to nie jest coś co dopiero będzie, to jest coś co już się dzieje.

- Ministerstwo Klimatu i Środowiska bardzo intensywnie pracuje nad modelem rozszerzonej odpowiedzialności producenckiej, który zostanie zaprezentowany 18 września na posiedzeniu Zespołu doradczego ds. gospodarki odpadami i od tego momentu będziemy dyskutować o ROP-ie. Ja bardzo dużą wagę wkładam do dialogu i jestem otwarta na różne propozycje. I też uważam, że potrzebna też będzie szersza dyskusja nad w ogóle gospodarką komunalną w Polsce, po to, żebyśmy wspólnie realizowali cele, bardzo ambitne cele recyklingu. Także zapraszam do tego dialogu i to, co wypracujemy wspólnie, ten model rozszerzonej odpowiedzialności producenckiej będzie podstawą do przygotowania OSR-u, a następnie ustawy - mówiła wiceminister Anita Sowińska.

W dyskusji nad tym punktem glos zabrał - po stronie samorządowej - m.in. Leszek Świętalski, dyrektor Biura Związku Gmin Wiejskich RP, który przypomniał, że termin na wdrożenie ROP do prawa krajowego już dawno minął. - Dlatego właśnie Parlament Europejski i Rada rozpoczęły prace nad nowymi regulacjami dotyczącymi opakowań i odpadów opakowaniowych, tzw. PPWR będzie miało formę rozporządzenia i nie będzie wymagało implementacji, tylko w państwach członkowskich Unii Europejskiej będzie obowiązywało wprost - wskazywał dyrektor Leszek Świętalski.

W imieniu Unii Metropolii Polskich im. Pawła Adamowicza wypowiadała się natomiast Olga Goitowska, dyrektor Wydziału Gospodarki Komunalnej Urzędu Miejskiego w Gdańsku.

- To czym teraz dysponujemy, czyli morfologia odpadów oraz instalacje pozwalają osiągnąć 55% recyklingu. Dlatego konieczne jest jak najszybsze wdrożenie rozszerzonej odpowiedzialności producenckiej, która wymusza na producentach, w tym opakowań po pierwsze zminimalizowanie produkowanych odpadów, a po drugie produkowania odpadów z materiałów nadających się do recyklingu w większym stopniu niż obecnie. To jest nasza podstawowa potrzeba. Oczekujemy także, że wdrożenie ROP spowoduje przeniesienie kosztów gospodarowania odpadami z mieszkańców (którzy obecnie finansują gospodarowanie odpadami komunalnymi) również na producentów, na podmioty, które opakowania na rynek wprowadzają. Oczywiście jednym z problemów, który trzeba będzie rozwiązać jest wybór podmiotu, który te pieniądze od producentów opakowań, w ramach systemu ROP będzie dzielił. Strona samorządowa uważa, że powinien się tym zajmować podmiot publiczny. Tylko podmiot publiczny gwarantuje bowiem zachowanie jawności, transparentności ponieważ nie będzie kierował się własnym interesem finansowym - mówiła dyrektor Olga Goitowska dodając, że niestety w Ministerstwie Klimatu i Środowiska nie ma dyskusji nad minimalizacją ilości produkowanych opakowań oraz mechanizmami w ramach systemu rozszerzonej odpowiedzialności związanej z ekomodulacją, ekoprojektowaniem, czyli mówimy o projektowaniu opakowań, które do takiego recyklingu by się nadawały, natomiast cały czas dyskutuje się o karaniu mieszkańców i o weryfikacją jakości selektywnej zbiórki w altanach śmietnikowych. - Najpierw ROP powinien wypełnić lukę finansową i oraz poprawić jakość odpadów, a dopiero później możemy wymagać od gmin, od mieszkańców dobrej jakości selektywnej zbiórki w altanach śmietnikowych - przekonywała dyrektor Olga Goitowska.

Samorządy nie są przeciwnikami systemu kaucyjnego

Z punktem poświęconym rozszerzonej odpowiedzialności producentów wiązał się kolejny punkt porządku obrad Komisji Wspólnej, w którym KWRiST miała zaopiniować projekt ustawy o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz niektórych innych ustaw (UD45), a który ostatecznie został zaopiniowany negatywnie. Jak podkreślali w swoich wypowiedziach przedstawiciele strony samorządowej przyczyną negatywnej opinii nie jest wcale to, że gminy są przeciwnikami systemu kaucyjnego. Po prostu nie zgadzają się nad kolejnością jego wdrożenia, czyli bez uprzedniej, pełnej implementacji unijnych przepisów dotyczących rozszerzonej odpowiedzialności producenta.

A powody, które spowodowały, że strona samorządowa nie jest w stanie uzgodnić projektu nowelizacji tzw. ustawy kaucyjnej, a tym samym Komisja Wspólna pozytywnie jej zaopiniować mówiła dyrektor Wydziału UM w Gdańsku, Olga Goitowska.

- Po pierwsze ciągle nie jesteśmy w stanie doszukać się w dołączonej do projektu ocenie skutków regulacji informacji na temat jaki wpływ na gminy, na gminny system gospodarowania odpadami, a w konsekwencji na mieszkańców będzie miało wprowadzenie systemu kaucyjnego. Wiemy, że będzie to miało wpływ, ekonomiczny, na finanse gmin, na finanse mieszkańców i rolą Ministerstwa Klimatu i Środowiska jest ten wpływ oszacować i przedstawić. Natomiast wmawianie nam, że strat ekonomicznych w gminnych systemach nie będzie, ponieważ samorządy otrzymają środki z SUP na usuwanie nielegalnych składowisk odpadów i które to środki będą - powiedzmy sobie szczerze - stosunkowo niewielkie, jest co najmniej niepoważne - mówiła dyrektor Olga Goitowska.

Drugą i bardzo ważną przyczyną negatywnej opinii są postanowienia projektu mówiące o tym co się stanie z kaucją nieodebraną przez konsumenta. Projekt przewiduje, że będzie ona stanowiła dochód operatora systemu kaucyjnego. W efekcie mamy sytuację, która powoduje, że im gorzej system kaucyjny jest zorganizowany, im trudniej jest naszym mieszkańcom zwrócić kaucjowane opakowania (np. butelki PET), tym wyższy zysk operatorów systemu kaucyjnego, którymi zostają m.in. firmy prowadzące sieci supermarketów, czy producenci napojów. 

- Dyrektywa unijna nie mówi do kogo pieniądze te muszą wracać, ani nie mówi do kogo nie mogą wracać, stąd gminy postulują by część niezwróconej kaucji wracała do gmin, czyli tam gdzie usługa odbioru, transportu i zagospodarowania opakowań kaucyjnych wystąpi. - argumentowała dyrektor Olga Goitowska.

Samorządy wskazywały ponadto, że zaproponowany w projekcie system kaucyjny będzie powodował, że gminom trudniej będzie wykazać osiągnięcie wymaganych przez Unię poziomów recyklingu odpadów.

- Resort wskazuje, że kaucja pomoże gminom w osiągnięciu tych poziomów, ale obawiamy się, że tak nie będzie, ponieważ przepisy w tym zakresie są bardzo lakoniczne. Gminy nie będą miały żadnych narzędzi służących do weryfikacji przekazywanych przez operatorów systemu kaucyjnego danych, nie będą mogły sprawdzić, czy przypisane danej gminie pozom odzysku faktycznie tej gminy dotyczy. Trzeba jednocześnie pamiętać, że każdy jeden punkt procentowy niezrealizowanego poziomu recyklingu oznacza dla gminy liczącej 500 tys. mieszkańców karę w wysokości 700 tys., zł (w przypadku gmin większych albo mniejszych kara podlega proporcjonalnemu zmniejszeniu albo zwiększeniu), więc to będzie walka o każdy punktu procentowego więc samorządy będą między sobą doszukiwać, ustalać, czy przypisane przez operatora systemu kaucyjnego poziomy odzysku są prawidłowe. Tak nie powinno być, samorządy powinny być wyposażone w narzędzia do weryfikacji tego na jakiej podstawie dany organizator systemu kaucyjnego przypisuje poziomy odzysku - wskazywała przedstawicielka Unii Metropolii Polskich.

Na zakończenie swojego wystąpienia dyrektor Wydziału Gospodarki Komunalnej Urzędu Miejskiego w Gdańsku wskazała, że wbrew temu, co twierdzi resort klimatu z wprowadzeniem systemu kaucyjnego wcale nie musimy się aż tak bardzo śpieszyć.

- Czas nas nie goni, jeżeli chodzi o kwestie związane z systemem kaucyjnym, ponieważ zgodnie z dyrektywą mamy czas do roku 2029, natomiast czas minął, jeżeli chodzi o rozszerzoną odpowiedzialność producenta. Natomiast jeżeli chodzi o zarządzenie PPWR, to tak samo, nie możemy oczekiwać, że on rozwiąże nam nasze problemy, ponieważ PPWR wprowadza obowiązki na producentach też od roku 2029, więc chciałabym tylko skromnie przypomnieć, że jesteśmy w roku 2024 i nie widzimy żadnego powodu by przez najbliższe 5 lat nie wdrożyć mechanizmów wymuszających na producentach ekoprojektowanie opakowań. - przekonywała dyrektor Olga Goitowska.

- Nie jesteśmy przeciwnikiem systemu kaucyjnego, ale jesteśmy przeciwnikiem takiego systemu kaucyjnego, który spowoduje, że de facto nasi mieszkańcy będą płacili za gospodarkę odpadami więcej, a nie mniej. Dlatego projekt ustawy o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz niektórych innych ustaw opiniujemy negatywnie - konkludował sekretarz strony samorządowej Marek Wójcik.

Lista projektów zaopiniowanych w trakcie posiedzenia plenarnego Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego podczas posiedzenia 28 sierpnia 2024 r.

Opinia pozytywna:

• projekt rozporządzenia Ministra Edukacji w sprawie akredytacji kształcenia ustawicznego w formach pozaszkolnych – wysłano 6.08.24 r.;
• projekt rozporządzenia Ministra Edukacji w sprawie zespołów ekspertów do spraw włączania kwalifikacji do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji – wysłano 7.08.24 r.;
• projekt rozporządzenia Ministra Edukacji zmieniającego rozporządzenie w sprawie szczegółowego zakresu danych dziedzinowych gromadzonych w systemie informacji oświatowej oraz terminów przekazywania niektórych danych do bazy danych systemu informacji oświatowej – wysłano 26.07.24 r.;
• projekt rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego zmieniającego rozporządzenie w sprawie konkursu na kandydata na stanowisko dyrektora instytucji kultury (nr 10) – wysłano 18.07.24 r.;
• projekt rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie wskaźników jakości opieki zdrowotnej (MZ 1695) – nowy tekst wysłano 23.08.24 r.
• projekt rozporządzenia Rady Ministrów zmieniającego rozporządzenie w sprawie warunków i trybu finansowania zwrotnego w ramach realizacji przez Bank Gospodarstwa Krajowego rządowego programu popierania budownictwa mieszkaniowego oraz minimalnych wymagań dotyczących lokali powstałych przy udziale tego finansowania (Ministerstwo Rozwoju i Technologii) – wysłano 1.08.24 r.;
• projekt rozporządzenia zmieniającego rozporządzenie Ministra Edukacji w sprawie kształcenia ustawicznego w formach pozaszkolnych – wysłano 18.07.24 r.;
• projekt uchwały Rady Ministrów w sprawie ustanowienia „Polityki Cyfrowej Transformacji Edukacji” (Ministerstwo Edukacji Narodowej) – wysłano 6.08.24 r.;
• projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (UD65);
• projekt ustawy o zmianie ustawy o elektromobilności i paliwach alternatywnych oraz niektórych innych ustaw (Ministerstwo Klimatu i Środowiska) – wysłano 16.08.24 r.;
• projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw (Ministerstwo Edukacji Narodowej) – wysłano 29.07.24 r.;

Ponadto Komisja Wspólna zadecydowała, że:

• projekt rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie zwolnień z obowiązku prowadzenia ewidencji sprzedaży przy zastosowaniu kas rejestrujących – wysłano 19.08.24 r. - zostanie zaopiniowany przez Zespół ds. systemu finansów publicznych;
• projekt rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie wykazu Wojewódzkich Ośrodków Monitorujących (MZ 1703) – wysłano 22.08.24 r. - zostanie zaopiniowany przez Zespół ds. ochrony zdrowia i polityki społecznej.
• projekt rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie szczegółowego zakresu przeprowadzania wstępnej oceny terenu przeznaczonego pod lokalizację obiektu energetyki jądrowej będącego równocześnie obiektem jądrowym, przypadków wykluczających możliwość uznania terenu za nadający się do lokalizacji obiektu energetyki jądrowej będącego równocześnie obiektem jądrowym oraz szczegółowego zakresu wstępnego raportu lokalizacyjnego dla takiego obiektu (nr RC4 w Wykazie prac legislacyjnych Rady Ministrów) – wysłano 23.08.24 r. - zostanie zaopiniowany przez właściwy Zespół KWRiST z zastrzeżeniem, że w dyskusji nad tym projektem mają uczestniczyć samorządy na terenie których lokalizacja inwestycji jest przewidziana;
• projekt ustawy o zdrowiu zwierząt (UC40) - wysłano 20.08.24 r. - zostanie zaopiniowany przez Zespół ds. obszarów wiejskich, wsi i rolnictwa;
• projekt ustawy o zmianie ustawy o sporcie i niektórych innych ustaw (UD32) – wysłano 22.08.24 r. - zostanie zaopiniowany przez Zespół ds. edukacji, kultury i sportu;

Jednocześnie KWRiST nie wyraziła zgody na upoważnienie Zespołu ds. Społeczeństwa Informacyjnego do wydania opinii wiążącej do projektu ustawy o zmianie ustawy o doręczeniach elektronicznych oraz ustawy o Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej i Punkcie Informacji dla Przedsiębiorców (UD 107) – wysłano 27.08.24 r. - projekt ze względu na swoją wagę dla JST przejdzie pełną procedurę i zostanie zaopiniowany na plenarnym posiedzeniu KWRiST.

Foto SG: KWRIST 28.08.2024; Dyskusja o ROP, Dorota Bąbiak-Kowalska, Dyr. Zarządzająca Biuro UMP; Olga Goitowska, dyrektor Wydziału Gospodarki Komunalnej w Urząd Miejski w Miasto Gdańsk i przewodnicząca Zespołu ds. Gospodarowania Odpadami Unii Metropolii Polskich