Ochrona sygnalistów: Miasta UMP są gotowe, czekają tylko na ustawę

Pierwsze w 2022 r. spotkanie Zespołu ds. Sygnalistów Unii Metropolii Polskich im. Pawła Adamowicza poświęcone było omówieniu doświadczeń miast w funkcjonowaniu w nowej, zaistniałej po 17 grudnia 2021 r. rzeczywistości, kiedy to obowiązującym na terenie całej Unii Europejskiej prawem stała się Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenie prawa Unii (dalej: dyrektywa o sygnalistach), a polski ustawodawca nie zakończył jeszcze prac nad projektem ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa (UC101). Z jednej strony Miasta chcą stosować dyrektywę, a z drugiej – wdrażając wewnętrzne procedury postępowania w sprawie sygnalistów nie czekając na implementację, narażają się, że będą one niezgodne z rozwiązaniami przyjętymi przez polskiego ustawodawcę. W szczególności blokuje to możliwość rozpisania i rozstrzygania przetargów na zakup oprogramowania służącego do przyjmowania zgłoszeń dotyczących naruszenia prawa.

- Z informacji, które uzyskaliśmy z Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej, od osób, które są zaangażowane w prace nad projektem, wynika, że projekt polskiej ustawy, w wersji ostatecznej będzie – najprawdopodobniej – gotowy pod koniec I kwartału 2022 r. – informowała Dorota Bąbiak – Kowalska, radca prawny i zastępca dyrektora Biura UMP. – Unia Metropolii Polskich nie otrzymała jeszcze odpowiedzi na wszystkie zgłoszone do projektu uwagi i pytania i najprawdopodobniej nie należy się spodziewać, aby prace nad ustawą nabrały – w najbliższym czasie – większego tempa. Nie zmienia to jednak faktu, że dyrektywa obowiązuje i Miasta muszą, pomimo braku ustawy implementującej, jej przepisów przestrzegać i je stosować.

Dyrektor Bąbiak – Kowalska poinformowała także, że w odpowiedzi na apel Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej, aby zgłaszać wszelkie propozycje rozwiązań, które w projekcie powinny się znaleźć, Unia Metropolii Polskich wystosowała do resortu propozycję zorganizowania spotkania przedstawicieli Miast z przedstawicielami MRiPS.  

Zdaniem UMP takie spotkanie byłoby bardzo pożyteczne. Dałoby resortowi  możliwość zapoznania się z uwagami, opiniami i doświadczeniem Miast i osób, które w Miastach, już od ponad roku, pracują nad dyrektywą UE i sposobem jak najskuteczniejszego wprowadzenia ochrony sygnalistów w Miastach, ich jednostkach organizacyjnych i podległych.

Dotychczas MRIPS nie odpowiedziało na tą inicjatywę.

Procedury wewnętrzne gotowe, czekamy na ustawodawcę

W dalszej części spotkania członkowie Zespołu ds. Sygnalistów UMP podzielili się informacją, jaka politykę ich Miasta przyjęły w sytuacji obowiązywania Dyrektywy i braku ustawy implementującej. Część zdecydowała się pewne procedury ochrony sygnalistów już wdrożyć, część z ich wdrożeniem czeka „w blokach startowych” na reakcję ustawodawcy.

O tym, jak ten trudny przejściowy okres postanowiła przetrwać Warszawa opowiadał Krzysztof Łojek, pełnomocnik prezydenta m.st. Warszawy ds. etyki i polityki antykorupcyjnej i wicedyrektor Biura Zgodności Urzędu m.st. Warszawy.

- Przygotowaliśmy cały pakiet, m.in.: projekt Regulaminu zgłoszeń wewnętrznych, wszelkich zmian organizacyjnych w Regulaminie Biura Zgodności, w Polityce antykorupcyujnej, w Procedurze reagowania na zidentyfikowane przypadki nadużyć. Dlatego mogę powiedzieć, że jesteśmy gotowi na wejście ustawy, a po jej pojawieniu się jesteśmy w stanie maksymalnie skrócić proces wdrażania niezbędnych rozwiązań – mówił Krzysztof Łojek dodając, że do czasu pojawienia się ustawy jedynym rozwiązaniem jest dalsze stosowanie i opieranie się dotychczasowej Procedury reagowania na zidentyfikowane przypadki nadużyć, która określa m.in. kanały zgłoszeń. - Po 17 grudnia ubiegłego roku, regularnie przypominamy też wszystkim pracownikom wszystkich jednostek Miasta, w których Procedura obowiązuje, o możliwości dokonywania zgłoszeń i o przysługujących pracownikom prawach w związku z dokonanym zgłoszeniem – wyjaśniał Krzysztof Łojek.

Procedura przyjmowania zgłoszeń obowiązuje także w Krakowie i została przyjęta wydanym przez Prezydenta Miasta Zarządzeniem. – Osobą, która koordynuje sprawy związane z realizacja zgłoszeń i podejmowaniem ewentualnych działań następczych został wskazany pełnomocnik prezydenta Miasta ds. ochrony informacji niejawnych. Został przygotowany Regulamin i formularze zgłoszeń oraz dedykowane kanały zgłoszeń (na chwilę obecną jest to forma pisemna). – informował Piotr Bukowski, zastępca dyrektora Wydziału Organizacji i Nadzoru UM Krakowa, dodając, że wszystkie wynikające z przepisów Dyrektywy wymogi zostały przez Kraków spełnione. – Czekamy w gotowości na ustawę – mówił Piotr Bukowski.

W Poznaniu procedura postępowania przeciwko nadużyciom obowiązuje od 2018 r. – Ponieważ powstała na długo przed unijną Dyrektywą, to jej zakres i zakres przepisów unijnych nie do końca się pokrywają – mówił Maciej Karpiński, zastępca dyrektora Biura Kontroli UM Poznania. – Obecnie stanęliśmy przed dylematem, czy wprowadzać procedurę ochrony sygnalistów bazującą na Dyrektywie, czy czekać na ustawę. Po konsultacjach z prawnikami zadecydowaliśmy nie wypełniać samodzielnie luki, która powstała w wyniku opóźnień polskiego ustawodawcy i czekać na jego reakcję. Obawiamy się bowiem, że rozwiązania zawarte w przedstawionym projekcie będą w znaczny sposób odbiegać od tych, które być może za pół roku staną się obowiązującym prawem. W takiej sytuacji wdrażanie wewnętrznych regulacji w sprawie ochrony sygnalistów i mając w perspektywie bardzo prawdopodobną konieczność ich nowelizowania jest – w naszej ocenie – niezasadne. Wprowadziłoby tylko niepotrzebny chaos. Dlatego zdecydowaliśmy wykorzystywać istniejące w UM Poznania rozwiązania prawne – wyjaśniał dyrektor Karpiński.

Gotową procedurę dokonywania zgłoszeń ma także Bydgoszcz. – Taką procedurę przygotowaliśmy, ale nie została ona wdrożona. Nasi radcy prawni uznali, że należy z tym poczekać na polską ustawę – wyjaśnił Bartosz Błaszczyk, z UM Bydgoszczy.

Potrzeba jest dyskusja o dodatkowych propozycjach dla samorządów

W dalszej części spotkania Sylwester Szczepaniak, koordynator ds. społeczeństwa informacyjnego i smart city w Biurze UMP omówił potencjalne zmiany zapisów projektu ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenie prawa, które mają rozstrzygnąć wątpliwości pojawiające się na bazie projektowanych przez MRiPS przepisów.

 – W projekcie ustawy przewidziano rozwiązania mające na celu ułatwienie realizacji obowiązków wynikających z ustawy w kontekście jednostek samorządu terytorialnego, jednakże dotyczą one wyłącznie procedur a obwarowanie wprowadzone przez ustawodawcę powoduje trudność w ocenie jak tego rodzaju procedura ma zostać wprowadza i jaki ma mieć zakres – wyjaśniał Sylwester Szczepaniak.

Dlatego należy przedyskutować wprowadzenie do treści ustawy przepisów odnoszących się wprost do jednostek samorządu terytorialnego  możliwości wspólnego działania jednostek organizacyjnych wewnątrz danej gminy, powiatu lub miasta.  Jedną z możliwości jest m.in.  wspólny regulamin zgłoszeń wewnętrznych naruszeń prawa i podejmowania działań następczych dla jednostek organizacyjnych jednostki samorządu terytorialnego nieposiadających osobowości prawnej (z zastrzeżeniem, że uchwała ta nie stanowi aktu prawa miejscowego)  wyjaśniał Sylwester Szczepaniak.

W dalszej części odbywała się dyskusja nad potrzebą wprowadzenia ww. regulacji oraz jej ewentualnym kształtem.