Rząd łamie ustawy w procesie stanowienia prawa

Przesłanie do Sejmu rządowego projektu ustawy dotyczącej zadań i kompetencji jednostek samorządu terytorialnego z pominięciem Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego jest nie tylko wyrazem lekceważenia przez rząd Strony Samorządowej. Stanowi to także złamanie obowiązującego prawa – ustawy z 6 maja 2005 r. o Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego oraz o przedstawicielach Rzeczypospolitej Polskiej w Komitecie Regionów Unii Europejskiej.

Trzy lata temu Komisja Wspólna Rządu i Samorządu terytorialnego obchodziła 25 lecie istnienia. Z tej okazji zorganizowano na Zamku Królewskim w Warszawie uroczystość, podczas której występował m.in. Joachim Brudziński, ówczesny Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji. Mówił wówczas, że Komisja Wspólna Rządu i Samorządu terytorialnego jest przykładem rozwiązań unikalnych nie tylko w skali europejskiej ale i światowej. - Brana jest za wzór przez naszych zagranicznych partnerów. Stanowi bowiem forum wypracowania wspólnego stanowiska rządu i samorządu - podkreślał Joachim Brudziński.

Ten cukierkowy obraz KWRiST psują niestety powtarzające się działania Strony Rządowej Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego pokazujące, że ma ona dla rządu centralnego ważne znaczenie tylko i wyłącznie „na pokaz”.

Skąd ten gorzki obraz? Dobrym przykładem jest tutaj procedowanie opracowanego przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska projektu nowelizacji ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (UD163), który został przez rząd skierowany prosto do Sejmu bez oglądania się na opinię Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego. Mało tego. Minister Klimatu i Środowiska nie uważał nawet za słuszne oddelegować - na zaplanowane na 17 czerwca 2021 r. posiedzenie Zespół ds. Infrastruktury, Rozwoju Lokalnego, Polityki Regionalnej oraz Środowiska KWRiST, którym projekt miał być omawiany – nikogo z kierownictwa tego resortu. Nieobecny był minister, wiceministrowie, a nawet podsekretarze stanu. Nawet wiceminister Jacek Ozdoba, który projekt w resorcie pilotuje, nie uważał za słuszne przyjść i osobiście wyjaśnić Stronie Samorządowej decyzję rządu o wniesieniu do Sejmu projektu nowelizacji ustawy, która ma decydujące znaczenie na realizację zadań własnych przez miasta i gminy m.in. w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi.

Nie jest to odosobniony przypadek. Pod obrady Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego nie został także skierowany projekt ustawy o zmianie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (UD190), tylko dlatego, że Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej uznało, że „nie wywiera bezpośredniego wpływu na zadania jednostek samorządu terytorialnego.”. A którego konsekwencją jest pozbawienie gmin i miast zadania polegającego na realizacji programu „Dobry Start”.

Powszechna praktyką jest też wykorzystanie inicjatyw poselskich w celu ominięcia konieczności opiniowania projektu przez Komisję Wspólną Rządu i Samorządu Terytorialnego. Skoro KWRiST opiniuje jedynie projekty rządowe, to wystarczy, aby projekt rządowy został wniesiony pod obrady Sejmu jako inicjatywa poselska, albo aby niewygodne poprawki zostały wniesione do niego „w trybie poselskim”, po formalnym przejściu projektu przez KWRiST.
Przypomnijmy, że z pominięciem Komisji Wspólnej podjęto decyzje w tak ważnych sprawach dla funkcjonowania samorządu terytorialnego w Polsce, jak:

• cofnięcie wieku obowiązku szkolnego dla sześciolatków, co istotnie zaburzyło wieloletnie działania samorządów gmin na rzecz zwiększenia liczby miejsc w przedszkolach i optymalizacji działania szkół podstawowych,
• przyznanie kuratorom prawa decydowania o kształcie sieci szkól w gminie,
• głęboka zmiana ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, ustawy o pomocy społecznej oraz ustawy o samorządzie gminnym,
• zmiana ustawy Prawo o zgromadzeniach,
• zmiana ustawy o ochronie przyrody w zakresie wycinki drzew.

Do Sejmu skierowano także projekty poselskie w sprawach:

• odebrania samorządom województw wpływu na samorządowe osoby prawne - wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej,
• utworzenia metropolii warszawskiej.

Komisja Wspólna Rządu i Samorządu terytorialnego jest – od 1993  r. – miejscem, w którym powinny być uzgadniane wspólne stanowiska strony rządowej z reprezentantami ogólnopolskich organizacji jednostek samorządu terytorialnego. Komisja początkowo działała na podstawie wewnętrznego zarządzenia Prezesa Rady Ministrów. Jej pozycja wzmocniła w 1996 r. ustawa o Radzie Ministrów, której art. 13 stanowił podstawę prawną do wydania rozporządzenia w sprawie powołania KWRiST.Od 2005 r. KWRiST jest umocowana ustawowo. Paradoksalnie jednak im wyższa ranga aktu prawnego statuującego funkcjonowanie KWRiST, tym niższej rangi przedstawiciele są delegowani do prac w tym gremium przez rząd. O ile bowiem w rozporządzeniu z 1997 r. wprost wskazano jako wchodzących w jej skład 12 ministrów i dwóch innych przedstawicieli Rządu (Prezesa Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast oraz Sekretarza Komitetu Integracji Europejskiej), o tyle, od 1999 r. ograniczono się do ogólnego uczestnictwa 14 przedstawicieli powołanych przez Prezesa Rady Ministrów. Obecnie stronę rządową coraz częściej reprezentują w tym gremium już nie ministrowie, a sekretarze stanu i dyrektorzy ministerialnych departamentów.

Tak też było 17 czerwca 2021 r. na posiedzeniu Zespół ds. Infrastruktury, Rozwoju Lokalnego, Polityki Regionalnej oraz Środowiska KWRiST, kiedy to okazało się, że Strona Samorządowa nie ma „partnerów do rozmowy” ze strony rządu. W efekcie decyzją Strony Samorządowej Zespół postanowił zawiesić dalsze prace. Kierowany przez Marcina Krupę, Prezydenta Katowic Zespół zapowiedział też, że nie będzie procedował projektów, w sytuacji w której Strona Rządowa nie będzie właściwie reprezentowana przez osoby wchodzące w skład kierownictwa poszczególnych ministerstw.