Stanowisko Komisji Skarbników UMP ws. pilnych działań ratujących finanse samorządowe

Zgodnie z rządowymi szacunkami w ocenach skutków regulacji projektów nowelizacji ustawy o PIT, w latach 2020-2031 ubytek dochodów wyniesie łącznie przeszło 208 mld zł; od 2023 r. - ponad 27 mld zł rocznie (w cenach stałych). 

Ubytkowi dochodów towarzyszy niepełna i źle ukierunkowana „rekompensata”, która nie spełnia swojej zasadniczej funkcji - pełnej kompensacji trwałych ubytków dochodów JST, a także nie jest dzielona proporcjonalnie do utraty dochodów (118,5 mld zł łącznie w latach 2021-2031). Kwota referencyjna na rok 2022 ustalona w ustawie o dochodach JST jest zaniżona o 14 mld zł.

Zmieniony arbitralnie mechanizm ustalania „udziałów” JST we wpływach z podatków dochodowych będzie działał od znacząco obniżonego poziomu wyjściowego (tzw. kwoty referencyjnej) i znacznie wolniej niż realny wzrost dochodów osób fizycznych i prawnych. Oznacza to w istocie dalszy, stały spadek ich dynamiki w stosunku do potencjalnej wydajności tego źródła przed zmianami ustawowymi.

W 2023 r. JST otrzymają dochody na poziomie zbliżonym do dochodów uzyskanych w 2018 r. mierząc się jednocześnie z nieodnotowaną od ponad 25 lat wysoką inflacją na poziomie zdecydowanie przekraczającym 10% w skali roku. Jeżeli uwzględnimy zakładany w budżecie państwa na rok 2023 poziom inflacji w stosunku do 2022 r. (9,8%), to spadek dochodów z PIT w cenach stałych (z 2022 r.) wynosi:
• 14% w relacji do pierwotnej wysokości dochodów z PIT;
• 25,5% w relacji do dochodów uzupełnionych o równowartość subwencji rozwojowej na 2023 r.

W celu ustabilizowania systemu finansów samorządowych, a także z myślą o niepogorszeniu jakości usług świadczonych dla naszych mieszkańców przedstawiamy projekty ustaw – do pilnego procedowania, które mają na celu:

1) odbudowę dochodów własnych, w szczególności gmin i powiatów, uszczuplonych na skutek zmian w podatku dochodowym od osób fizycznych wprowadzonych w ramach tzw. 5-tki Kaczyńskiego oraz programu Polski Ład i jego modyfikacji poprzez:
a) zwiększenie udziałów JST w PIT (dla gmin wzrost do 57,12%, dla powiatów 15,25%, województw 2,38%)
b) objęcie tym udziałem całości dochodów budżetu państwa z podatku dochodowego od osób fizycznych w szczególności udziału w podatku płaconego ryczałtem od roku 2023.

2) zmiany nadmiernych obciążeń dotyczących wpłat do budżetu państwa na Janosikowe. Suma środków przeznaczonych dla wszystkich gmin – beneficjentów tzw. Janosikowego w sposób stały jest mniejsza niż suma kwot wpłacanych do budżetu państwa przez gminy – płatników. Oznacza to, że obowiązkowe wpłaty samorządów w części gminnej w znaczny sposób przewyższają potrzeby wyrównawcze. W 2023 r. gminy-płatnicy są zobowiązane wpłacić na rzecz innych gmin – beneficjentów 995 mln zł, z czego w ramach mechanizmu wyrównawczego otrzymają jedynie 493 mln zł., co powoduje, że wpłaty są zawyżone w stosunku do potrzeb o 502 mln zł. W okresie pandemii mechanizm wyrównawczy nie uwzględniał gwałtownego spadku dochodów, natomiast w okresie wojny w Ukrainie nie bierze pod uwagę znaczącego wzrostu liczby ludności Miast UMP.

W związku z powyższym proponujemy:

I) zmniejszenie poziomu wpłat do budżetu państwa na część równoważącą subwencji ogólnej wszystkich JST w części gminnej:
a) obniżenie poziomu wpłaty w I przedziale z 20% do 10% nadwyżki wskaźnika G ponad I kryterium wpłaty
b) obniżenie poziomu wpłaty w II przedziale z 25% do 15% nadwyżki wskaźnika G ponad II kryterium wpłaty
c) zwiększenia kryterium wpłaty w II przedziale z 200% wskaźnika Gg na 230%.
d) obniżenie poziomu wpłaty w III przedziale z 35% do 20% nadwyżki wskaźnika G ponad III kryterium wpłaty

II) wprowadzenie współczynników ludnościowych dla dużych miast do sposobu ustalania wpłat do budżetu państwa na część równoważącą subwencji ogólnej w części gminnej:
− 1,10 – dla JST o liczbie ludności od 200 tys. do 499 tys. osób,
− 1,15 – dla JST o liczbie ludności od 500 tys. do 999 tys. osób,
− 1,20 – dla JST o liczbie ludności większej od 1 miliona osób.

3) zwiększenie stabilności i przewidywalności dochodów samorządowych, tak by były one mniej narażone na wahania koniunktury gospodarczej oraz negatywne skutki wprowadzanych zmian prawnych poprzez utworzenie od 2024 r. części rekompensującej subwencji ogólnej,

4) wyeliminowanie niektórych dysfunkcji części rozwojowej subwencji w związku z dyskryminowaniem części JST w zasadach podziału środków pochodzących z budżetu państwa.

5) zmianę mechanizmu ustalania wysokości subwencji oświatowej poprzez wprowadzenie rozwiązań systemowych w postaci:
a) ustalenia wysokości części oświatowej subwencji ogólnej na poziomie co najmniej 3% PKB w roku, na który ustalana jest subwencja, ale nie mniej niż wydatki bieżące JST przeznaczane na wynagrodzenia wraz z pochodnymi i dotacjami,
b) uwzględnienie w kryteriach podziału środków z subwencji oświatowej pomiędzy poszczególne JST czynnika uwzględniającego wysokość wynagrodzeń w gospodarce na danym terytorium
c) umożliwienie rozliczenia finansowego między jednostkami samorządu terytorialnego faktycznych kosztów utrzymania uczniów w placówkach oświatowych.

Niezależnie od wyżej proponowanych zmian uznajemy za konieczne podjęcie pilnych działań mających na celu ustabilizowanie budżetów samorządowych w roku 2023. Dlatego zasadnym jest pilne przekazanie dodatkowych środków adekwatnych do ubytków w oparciu o propozycję prezentowaną przez Sekretarza Stanu w Ministerstwie Finansów – Sebastiana Skuzę na spotkaniu Strony Samorządowej KWRiST w Kowalu w dniu 9 marca br. Jednocześnie apelujemy o jednolity podział dodatkowych środków – proporcjonalny do zaistniałych ubytków dochodów.