Środowisko

Walka o Sprawiedliwy System Gospodarki Odpadami

27 sierpnia 2024

W Polsce trwa intensywna debata nad Rozszerzoną Odpowiedzialnością Producenta (ROP), która może wprowadzić istotne zmiany w gospodarce odpadami. ROP to mechanizm, w którym producenci pokrywają koszty związane z gospodarowaniem odpadami, szczególnie z opakowaniami. Proponowane zmiany mogą znacząco wpłynąć na rolę samorządów, które od lat odpowiadają za lokalne systemy gospodarki odpadami - tłumaczy w swoim artykule Olga Goitowska, dyrektor Wydziału Gospodarki Komunalnej w Urząd Miejski w Gdańsku i przewodnicząca Zespołu ds. Gospodarowania Odpadami Unii Metropolii Polskich. Cały tekst znajduje się poniżej.

Kto powinien ponosić koszty?

Samorządowa Inicjatywa Sprawiedliwy ROP zakłada finansową odpowiedzialność producencką za gospodarowanie odpadami opakowaniowymi, nie organizacyjno-finansową. To oni powinni pokrywać koszty związane z selektywną zbiórką, transportem i przetwarzaniem odpadów opakowaniowych, a które obecnie ponoszą mieszkańcy gmin. Model finansowy ma na celu przymuszenie producentów do produkcji opakowań nadających się do recyklingu przy zachowaniu pełnej kontroli samorządów nad lokalnym systemem gospodarki odpadami. Model ten umożliwia dostosowanie usług do specyficznych potrzeb mieszkańców, jak i zwiększy szanse na uzyskanie poziomów recyklingu.

Przeciwne stanowisko prezentują organizacje odzysku opakowań (OOO), reprezentujące interesy producentów. Dążą one do przejęcia kontroli nad zarządzaniem środkami finansowymi i uzależnieniem w ten sposób samorządów od zagranicznych korporacji producenckich. Co może prowadzić do ograniczenia wpływu samorządów na kluczowe decyzje związane z gospodarką odpadami, w tym na życie całego społeczeństwa.

Wykorzystanie istniejącej infrastruktury

Inicjatywa Sprawiedliwy ROP postuluje, aby nowy system opierał się na istniejącej infrastrukturze samorządowej. Gminy w Polsce przez lata inwestowały znaczne środki w rozwój systemów gospodarki odpadami, tworząc infrastrukturę dopasowaną do lokalnych potrzeb. Samorządy obawiają się, że ich wysiłki zostaną zmarnowane, jeśli kontrola nad systemem zostanie przekazana prywatnym podmiotom, jak proponują OOO. Przekazanie tej kontroli mogłoby obniżyć jakość usług świadczonych mieszkańcom i zwiększyć koszty operacyjne, czyli wzrost opłat "za śmieci".

Samorządy podkreślają, że to one najlepiej rozumieją lokalne potrzeby systemu, które dzięki modelowi finansowemu przeniosłyby w końcu odpowiedzialność ekonomiczną z mieszkańca na producenta, jednocześnie dając szanse na rozwój technologii poprawiających recykling. OOO proponują jednak, aby to one uzgadniały zakres usług związanych z odbiorem i transportem odpadów, co mogłoby ograniczyć wpływ samorządów na funkcjonowanie przez lata rozbudowywanego systemu.

“Samorządy zwracają uwagę, że kluczowe jest, aby producenci ponosili odpowiedzialność finansową przede wszystkim za trudne do przetworzenia opakowania. Tylko w ten sposób można poprawić jakość segregacji odpadów, co przełoży się na poprawę jakości selektywnej zbiórki, wyższy poziom recyklingu i mniejsze obciążenie dla gmin, czyli mieszkańców.”

Olga Goitowska, dyrektor Wydziału Gospodarki Komunalnej w Urząd Miejski w Gdańsku i przewodnicząca Zespołu ds. Gospodarowania Odpadami Unii Metropolii Polskich

Spór o nadzór nad systemem

Kluczowym elementem debaty nad ROP jest kwestia nadzoru nad systemem. Inicjatywa Sprawiedliwy ROP opowiada się za powołaniem publicznego administratora, który pełniłby rolę niezależnego finansowo i organizacyjnie nadzorcy systemu. Byłby on odpowiedzialny za redystrybucję środków finansowych, certyfikację promującą rodzimych recyklerów oraz monitorowanie realizacji celów unijnych. Publiczny nadzór miałby zagwarantować, że system będzie funkcjonował zgodnie z interesem społecznym, a nie komercyjnym.

OOO dążą jednak do tego, aby same mogły pełnić rolę administratora. Samorządy jednak podkreślają, że publiczny nadzór jest gwarancją, że system będzie działał zgodnie z interesem społecznym, a nie komercyjnym. Oddanie kontroli nad systemem w ręce OOO mogłoby prowadzić do podległości samorządów względem korporacji producenckich, które kierując się ekonomią, w dłuższej perspektywie mogłoby negatywnie odbić się na mieszkańcach i środowisku.

Mechanizmy kontroli

Inicjatywa Sprawiedliwy ROP kładzie duży nacisk na konieczność wprowadzenia mechanizmów, które wymuszą na producentach projektowanie opakowań nadających się do recyklingu. Obecnie tylko 55% odpadów nadaje się do recyklingu, co jest wynikiem dalekim od unijnych wymogów. Bez odpowiednich regulacji, które zmuszą producentów do zmiany podejścia w zakresie projektowania opakowań, osiągnięcie 65% poziomu recyklingu, wymaganego przez UE, będzie niemożliwe.

Samorządy zwracają uwagę, że kluczowe jest, aby producenci ponosili odpowiedzialność finansową przede wszystkim za trudne do przetworzenia opakowania. Tylko w ten sposób można poprawić jakość segregacji odpadów, co przełoży się na poprawę jakości selektywnej zbiórki, wyższy poziom recyklingu i mniejsze obciążenie dla gmin, czyli mieszkańców.

Przyszłość samorządów w systemie ROP

Inicjatywa Sprawiedliwy ROP to nie tylko odpowiedź na unijne wyzwania, ale także narzędzie obrony autonomii samorządów. Bez aktywnego udziału w procesie decyzyjnym, samorządy mogą stracić kontrolę nad kluczowymi aspektami systemu, co w dłuższej perspektywie może zaszkodzić zarówno mieszkańcom, jak i środowisku naturalnemu.