Administracja

Z wrześniowego posiedzenia Komisji Wspólnej

26 września 2024

O pomocy dla obszarów dotkniętych powodzią, nie tylko tej doraźnej, ale też długofalowej; o konieczności wsparcia miast zobowiązanych do wprowadzenia stref czystego transportu; o konieczności uruchomienia rzeczywistego dialogu pomiędzy rządem, a samorządem na temat wdrażania rozszerzonej odpowiedzialności producenta – dyskutowała Komisja Wspólna Rządu i Samorządu Terytorialnego podczas plenarnego posiedzenia, które odbyło się 25 września w siedzibie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w Warszawie.

Wrześniowemu posiedzeniu Komisji Wspólnej współprzewodniczyli: ze strony rządowej, wiceminister spraw wewnętrznych i administracji Tomasz Szymański, a ze strony samorządowej reprezentujący Unię Metropolii Polskich im. Pawła Adamowicza, Krzysztof Żuk, prezydent Lublina – miasta, które w 2029 r. będzie Europejską Stolicą Kultury. Unię Metropolii Polskich im. Pawła Adamowicza reprezentowali także Aleksandra Dulkiewicz, prezydent Gdańska oraz Marcin Krupa, prezydent Katowic, które w 2027 r. będą Polską Stolicą Kultury.

Pomoc dla obszarów dotkniętych powodzą nie powinna być tylko doraźna

Pierwszym tematem dyskutowanym podczas wrześniowego posiedzenia KWRiST „Apel strony samorządowej KWRiST w sprawie podjęcia w trybie pilnym przeglądu rozwiązań legislacyjnych, rozstrzygających o zasadach działania w sytuacjach kryzysowych, a następnie wdrożenie zmian tych przepisów w kierunku usprawnienia działalności administracji publicznej w czasie sytuacji kryzysowych.”. W punkcie tym strona rządowa i samorządowa rozmawiała m.in. o przygotowanym w trybie pilnym projekcie ustawy o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi oraz niektórych innych ustaw (UD138). Strona samorządowa zgłosiła do niego szereg uwag, których celem jest, aby pomoc dla terenów dotkniętych powodzią i dla mieszkańców tych terenów była jeszcze bardziej efektywna. Ostatecznie, w trakcie dyskusji ustalono, że po zakończeniu posiedzenia KWRiST zostaną one jeszcze raz przeanalizowane i przedyskutowane przez powołany w tym celu ad hoc Zespół.

Te zgłoszone przez stronę samorządową poprawki dotyczyły przede wszystkim usuwania popowodziowych odpadów; uprzątania terenów dotkniętych powodzią poprzez uproszczenie procedur związanych z wydawaniem zezwoleń na wycinkę drzew czy krzewów; wsparcia remontów zniszczonych powodzią dróg (m.in. obecne zasady wykluczają możliwość uzyskania wsparcia na drogi krajowe w miastach na prawach powiatu, które są zarządzane przez te miasta); czy wzajemnej pomocy samorządowej. Jak wskazywała m.in. prezydent Sopotu Magdalena Czarzyńska-Jachim organy nadzory kwestionują np. możliwość finansowania przez gminę przyjmującą pobytu uczniów z terenów dotkniętych powodzią w ramach tzw. „zielonych szkół” z tego powodu, że przepisy zezwalają na dofinansowywania „zielonych szkół” tylko dla „własnych” uczniów. W zgłaszanych uwagach strona samorządowa postulowała także m.in.:

zwolnić z podatku VAT (lub wprowadzić zerowy VAT) dla inwestycji związanych z odbudową na terenach popowodziowych;
uelastycznić zapisy dotyczące zamówień publicznych również o prace budowlane z tytułu usuwania skutków powodzi;
przedłużenie uelastycznienia zapisów art. 242 i 243 ustawy o finansach publicznych do 2029 roku, czyli do końca obecnego okresu programowania;
nie ograniczać zapisów specustawy tylko do terenów objętych stanu klęski żywiołowej, objąć nią również JST dotknięte powodzią, a nie objęte rozporządzeniem;
oświata - dodać zapisy dotyczące możliwości wykorzystania infrastruktury oświatowej innych JST na rzecz dzieci z terenów powodziowych.

W punkcie tym dyskutowane nie tylko o pomocy doraźnej, bieżącej dla powodzian i terenów objętych powodzią. Strona samorządowa zwróciła też uwagę, że tereny dotknięte powodzią w 2024 r. wymagają też długofalowego wsparcia. Mówił o tym m.in. prezydent Wałbrzycha Roman Szełemej, który wskazywał, że tegoroczna powódź – w województwie dolnośląskim – dotknęła, szczególnie dotkliwie subregiony wałbrzyski i jeleniogórski, które rozwijają się zdecydowanie wolniej od północnej części województwa dolnośląskiego, a katastrofy naturalne – takie jak tegoroczna powódź – tylko te dysproporcje pogłębią m.in. dlatego, że przyśpiesza to ich wyludnianie.

Olga Goitowska - dyrektor Wydziału Gospodarki Komunalnej w Urzędzie Miejskim w Gdańsku i przewodnicząca Zespołu ds. Gospodarowania Odpadami Unii Metropolii Polskich im. Pawła Adamowicza - na posiedzeniu KWRiST 25 września 2024 r.

Wdrażanie ROP: rozstrzygnięć ciągle brak

18 września br., na posiedzeniu Zespołu doradczego ds. systemowych zmian w gospodarce odpadami, resort klimatu i środowiska miał przedstawić informację o tym jak system Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenckiej zostanie wdrożony. Dlatego też w porządku obrad wrześniowego posiedzenia Komisji Wspólnej znalazł się „wniosek strony samorządowej KWRiST o przedstawienie sprawozdania z prac Zespołu doradczego ds. systemowych zmian w gospodarce odpadami.”.

Dla strony samorządowej sprawozdanie z prac Zespołu przedstawione przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska okazało się rozczarowujące. Wynikało bowiem z niego, że po trzech latach pracy Zespołu nadal nie wiadomo jak system ROP ma być w Polsce wdrożony.

O tym jak wyglądały prace Zespołu – z samorządowego punktu widzenia – szeroką informację przedstawiła Olga Goitowska, dyrektor Wydziału Gospodarki Komunalnej w Urzędzie Miejskim w Gdańsku i przewodnicząca Zespołu ds. Gospodarowania Odpadami Unii Metropolii Polskich im. Pawła Adamowicza, która poinformowała m.in. o tym, że w pracach Zespołu uczestniczyli nie tylko samorządy i przedstawiciele tzw. branży odpadowej, ale też przedstawiciele producentów opakowań – a więc tego sektora, który od lat skutecznie uchyla się od ponoszenia kosztów gospodarowania odpadami opakowaniowymi. – W ostatnim czasie do prac Zespołu resort doprosił także podmioty, które z gospodarowaniem odpadami w ogóle nie mają nic wspólnego, jak np. różnego rodzaju stowarzyszenia np. Rodzice dla Klimatu. – mówiła dyrektor Olga Goitowska dodając, że w odróżnieniu od np. przedstawicieli JST te nowe podmioty nie zostały zobowiązane do zachowania poufności i nieinformowania na temat postępów prac Zespołu nad systemem ROP.

Dyrektor Olga Goitowska zwróciła też uwagę, że strona samorządowa, wspólnie z branżą odpadową, jako jedyni członkowie Zespołu przedstawili kompletne i szczegółowe założenia do systemu ROP (takich równie szczegółowych propozycji nie przedstawili z kolei przedstawiciele branży opakowaniowej). – Nie doczekaliśmy się jednak możliwości dwustronnego, tylko z przedstawicielami resortu klimatu i środowiska, przedyskutowania naszych propozycji, chociaż przedstawiciele branży opakowaniowej swoje propozycje mieli możliwość przedstawić MKiŚ na spotkaniu bez naszego udziału – relacjonowała.

Na zakończenie swojego wystąpienia dyrektor Olga Goitowska po raz kolejny przypomniała, dlaczego strona samorządowa konsekwentnie i od lat upomina się o wdrożenie ROP przed systemem kaucyjnym. – Utrzymanie obecnego systemu gospodarowania odpadami komunalnymi kosztuje naszych mieszkańców 3 miliardy złotych rocznie i do dziś na system nasi mieszkańcy wydali już około 30 mld złotych tylko dlatego, że producenci opakowań skutecznie – jak do tej pory – od partycypacji w kosztach utrzymania tego systemu się uchylają.

Głos przedstawicielki Unii Metropolii Polskich wsparł Mieczysław Kieca, prezydent Wodzisławia Śląskiego, reprezentujący Ogólnopolskie Porozumienie Organizacji Samorządowych, który zaapelował o rzeczywisty dialog i wysłuchanie strony samorządowej w debacie nad systemem ROP. - Dokładnie miesiąc temu na posiedzeniu KWRiST podjęto decyzję, że 18 września odbędzie się Zespół, który dokładnie przeanalizuje stanowisko strony samorządowej, a wypracowane propozycje w sprawie ROP zostaną przedstawione na wrześniowym posiedzeniu Komisji Wspólnej. Jesteśmy w tym samym miejscu, a dialogu nie ma. 12 miesięcy temu były wybory i obiecaliśmy sobie dialog i pełną współpracę w rozwiązywaniu najważniejszych problemów i mam nadzieję, że tego typu zobowiązania ze strony politycznej zostaną dotrzymane. Posłuchajmy wreszcie tych, którzy w gospodarowaniu odpadami mają doświadczenie. Posłuchajmy gmin, które od nastu lat odpowiadają za system gospodarowania odpadami komunalnymi w Polsce.

Tworzenie Stref Czystego Transportu wymaga wsparcia

Na wrześniowym posiedzeniu KWRiST dyskutowany był też „wniosek strony samorządowej KWRiST o przedstawienie informacji Ministerstwa Infrastruktury, Ministerstwa Klimatu i Środowiska oraz Ministerstwa Rozwoju i Technologii na temat możliwości wsparcia miast w tworzeniu Stref Czystego Transportu.”.

Przypomnijmy, że zgodnie z procedowaną nowelizacją ustawy o elektromobilności miasta liczące powyżej 100 tys. mieszkańców będą zobowiązane do tworzenia stref czystego transportu, jeżeli badania powietrza wykażą, że występują w nich podwyższone stężenia tlenków azotu. Obecnie obowiązek ten może (potencjalnie) dotyczyć czterech miast: Warszawy, Krakowa, Wrocławia i Katowic. Obecnie strefa czystego transportu obowiązuje tylko w jednym – Warszawie, kolejna SCT ma zostać uruchomiona w ciągu 10 miesięcy w Krakowie. Zaawansowane prace nad stworzeniem SCT prowadzi także Wrocław.

Doświadczenia tych trzech miast, w szczególności Krakowa, który prace nad SCT rozpoczął jako pierwszy, pokazują, że utworzenie strefy czystego transportu nie jest zadaniem łatwym, m.in. ze względu na opór dużej części mieszkańców, których trudno jest przekonać do wprowadzenia ograniczeń, nawet tak liberalnych jak warszawskie (do stołecznej SCT nie mogą aktualnie wjeżdżać pojazdy benzynowe starsze niż 27 lat i z silnikami diesla starszymi niż 19 lat).

- To nie są nowe pojazdy, to są te najstarsze, które według wszystkich badań najbardziej zanieczyszczają powietrze – mówił na posiedzeniu KWRiST rzecznik Polskiego Alarmu Smogowego, Piotr Siergiej. – Polski Alarm Smogowy wspiera miasta w tworzeniu Stref Czystego Transportu i dlatego proponujemy uruchomienie specjalnego Funduszu (o łącznej wartości 2 mld zł na 5 lat, czyli 400 mln zł rocznie), który wspierałby miasta w tworzeniu stref czystego transportu. Działania tego programu finansowego miałyby koncentrować się na wsparciu gmin, samorządów, przedsiębiorców w zakresie wymiany pojazdów na nisko- i zero- emisyjne lub spełniających wyższe normy unijne (EURO) i dopłatach do wzmacniania oferty komunikacji publicznej – mówił Piotr Siergiej.

W odpowiedzi Miłosz Motyka, wiceminister klimatu i środowiska wskazał, że środki wspierające gminy w przechodzeniu na transport ekologiczny są w Narodowym Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Wypowiedź ministra Miłosza Motyki uzupełnił Byliński Szymon, dyrektor Departamentu Elektromobilności i Innowacji w Ministerstwie Klimatu i Środowiska wskazując, że w NFOŚiGW zabezpieczonych jest około 7 mld zł na różne kwestie związane z transportem niskoemisyjnym, w tym prawie 3 miliardy złotych na dofinansowanie do zakupu zeroemisyjnego transportu publicznego. Dyrektor Szymon Byliński wskazał ponadto, że w procedowanej nowelizacji ustawy o elektromobilności zapisana jest też możliwość pobierania przez samorządy opłat za wjazd do SCT. - Dochody z tych opłat miasta będą mogły przeznaczyć nam.in. na zakup autobusów emisyjnych czy finansowania innych programów związanych z transportem niskoemisyjnym, a katalog działań finansowanych z tych opłat może zostać w toku prac legislacyjnych poszerzony, jeżeli taka jest wola strony samorządowej – mówił dyrektor Szymon Byliński.

Co dalej z Wojewódzkimi Funduszami Ochrony Środowiska?

Na wrześniowym KWRiST powrócił też temat decentralizacji Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Przypomnijmy, że na sierpniowym posiedzeniu Komisji, ku zaskoczeniu strony samorządowej, wiceminister Anita Sowińska zapowiedziała, że resort nie widzi możliwości, aby WFOŚiGW powróciły pod skrzydła regionów.

Głos w tym temacie zabrał marszałek województwa śląskiego Wojciech Saługa, reprezentujący Związek Województw RP, który domagał się na ten temat rozmów bezpośrednio z minister klimatu i środowiska Pauliną Hennig-Kloska wskazując, że Związek Województw RP, samorządy województw nie pytają czy WFOŚiGW powrócą do regionów, a kiedy to nastąpi. - Jak się to nie będzie zdarzać, to poczekamy na zmianę Trybunału Konstytucyjnego i będziemy skarżyć to wszystko do Trybunału. Mamy opinie wskazujące, że odbierając WFOŚiGW – samorządowe osoby prawne – samorządom wojewódzkim ustawodawca, w 2017 r. co najmniej trzykrotnie załamał Konstytucję m.in. jej art. 15 ust. 1 mówiący o decentralizacji władzy, art. 16 ust. 2 mówiący o samodzielności samorządu terytorialnego czy art. 165 ust. 2 mówiący o ochronie podmiotowości prawnej jednostek samorządu terytorialnego. Powrót WFOŚiGW do samorządów województw traktujemy jako sprawiedliwość dziejową i mamy nadzieję, że zgodnie z przedwyborczymi obietnicami składanymi przez obecnie rządzących sprawiedliwość ta szybko się dokona – mówił marszałek Wojciech Saługa.

Projekty ustaw i rozporządzeń pozytywnie zaopiniowane na wrześniowym posiedzeniu KWRiST:

Projekt oceny funkcjonowania ustawy z dnia 11 września 2019 r. o zmianie ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji oraz niektórych innych ustaw (OSR ex-post) (Ministerstwo Finansów);
Projekt rozporządzenia Ministra Edukacji zmieniającego rozporządzenie w sprawie indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego dzieci i indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży (ME 34);
Projekt rozporządzenia Ministra Edukacji zmieniającego rozporządzenie w sprawie udzielania jednostkom samorządu terytorialnego dotacji celowej z budżetu państwa na dofinansowanie zadań w zakresie wychowania przedszkolnego;
Projekt rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie norm szacunkowych dochodu z działów specjalnych produkcji rolnej;
Projekt rozporządzenia Ministra Infrastruktury zmieniającego rozporządzenie w sprawie szczegółowych czynności organów w sprawach związanych z dopuszczeniem pojazdu do ruchu oraz wzorów dokumentów w tych sprawach;
Projekt rozporządzenia Ministra Klimatu i Środowiska w sprawie rodzajów odpadów i ilości odpadów, dla których nie ma obowiązku prowadzenia ewidencji odpadów;
Projekt rozporządzenia Ministra Klimatu i Środowiska zmieniającego rozporządzenie w sprawie stawek opłat produktowych dla poszczególnych rodzajów opakowań;
Projekt rozporządzenia Ministra Rozwoju i Technologii w sprawie wykazu gmin, którym przysługuje część rekompensująca subwencji ogólnej za rok 2023;
Projekt uchwały Rady Ministrów uchylającej uchwałę w sprawie ustanowienia programu wieloletniego „Budowa i utrzymanie Archiwów Państwowych w formule partnerstwa publiczno-prywatnego” (ID 52) (Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego);
Projekt ustawy o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2025 (Ministerstwo Finansów);
Projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (Ministerstwo Zdrowia) (UD 86);
Projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (UD 101) (Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej);
Projekt ustawy o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz niektórych innych ustaw (Ministerstwo Zdrowia) (UD71);
Projekt ustawy o zmianie ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków oraz niektórych innych ustaw (UC59) (Ministerstwo Infrastruktury);
Projekt ustawy zmianie ustawy o Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej i Punkcie Informacji dla Przedsiębiorcy oraz niektórych innych ustaw (Ministerstwo Rozwoju i Technologii).