Azbest: cudowny materiał i cichy zabójca

Dzięki swoim kosmicznym właściwościom, wysokiej odporności na ekstremalne temperatury, zgniatanie, rozciąganie, tarcie, działanie kwasów i soli azbest został uznany swego czasu za materiał wręcz cudowny dla budownictwa, transportu czy energetyki. Samo wprowadzenie zakazu stosowania azbestu problemu nie rozwiązało. Jest bowiem wokół nas, chociażby w budownictwie. W całej Unii Europejskiej istnieje obecnie około 220 mln obiektów budowlanych zawierających azbest. Jego mikroskopijne mikro włókna, kilkukrotnie cieńsze od ludzkiego włosa bez problemu przedostają się do ludzkiego układu oddechowego wywołując choroby nowotworowe. Jest to proces długotrwały, który może trwać nawet 40 lat. To podstawowy powód, dla którego zagrożenie jakie niesie ze sobą stosowanie azbestu w budownictwie (n. dachy z eternitu); transporcie (np. klocki hamulcowe); energetyce (np. izolacje i uszczelnienia w elektrowniach i elektrociepłowniach), czy przemyśle chemicznym było przez lata bagatelizowane.

Spotkanie w Unii Metropolii Polskich

24 stycznia 2023 r., z inicjatywy Hanny Zdanowskiej, prezydent Łodzi, odbyło się w biurze UMP spotkanie samorządowców i ekspertów poświęcone właśnie problemowi azbestu. Bodźcem do jego zorganizowania są prace prowadzone przez Unię Europejską nad nowelizacją dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/148/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem na działanie azbestu w miejscu pracy. Szacuje się bowiem, że obecnie od 4,1 mln do 7,3 mln pracowników jest – w miejscu pracy – narażonych na szkodliwe oddziaływanie azbestu. Przede wszystkim chodzi tutaj o osoby zatrudnione przy jego utylizacji i usuwaniu podczas modernizacji czy rozbiórki budynków.

- Zostałam zaproszona przez Europejski Komitet Regionów do opracowania opinii na temat projektowanej zmiany dyrektywy 2009/148/WE i się tego zadania podjęłam, ponieważ problem jest bardzo ważny – mówiła Hanna Zdanowska. – Może nie dla Łodzi, w mieście problem azbestu mamy rozwiązany, ale dla województwa łódzkiego – już tak. Jak wynika bowiem z badan i kontroli przeprowadzonych w ostatnim roku przez Najwyższą Izbę Kontroli, aby całkowicie usunąć azbest z województwa łódzkiego potrzeba aż 102 lat, jeżeli tempo tych działań nie zostanie przyśpieszone – wskazywała prezydent Łodzi. Hanna Zdanowska dodała też, że co prawda procedowana w tej chwili zmiana dyrektywy azbestowej jest stosunkowo niewielka, to powinna zostać wykorzystana do szerszej dyskusji nad problemem azbestu, który nie jest tylko polskim, ale dotyka powszechnie wszystkie kraje Unii Europejskiej. – Na konieczność zintensyfikowania prac nad usuwaniem azbestu chciałam również zwrócić uwagę w przygotowywanej opinii. Pomimo bowiem wprowadzenia zakazu stosowani azbestu w 2005 r. to zagrożenie chorobami wywołanymi przez azbest rośnie i będzie nam towarzyszyło, dopóki azbest nie zostanie wyeliminowany z przestrzeni publicznej oraz prywatnej – mówiła Hanna Zdanowska.

Zagadnienia do dyskusji

Przedstawiła je w trakcie spotkania dr inż. Barbara Kozłowska, ekspertka, którą prezydent Łodzi zaprosiła do współpracy przy tworzeniu opinii.

- Przede wszystkim brakuje inwentaryzacji miejsc występowania azbestu w budynkach. To stwarza zagrożenie dla pracowników zatrudnionych przy ich rozbiórce, remontach czy renowacji - wskazywała dr Barbara Kozłowska dodając, że leżący na dachu eternit to nie jedyne źródło azbestu. W budynkach (w tym również mieszkalnych) może się on bowiem znajdować także w; strychach i ocieplanych stropodachach, piwnicach, klatkach schodowych, szybach windowych, zsypach. - Podstawowym problemem jest ustalenie, czy dany budynek został wybudowany z wykorzystaniem materiałów budowlanych zawierających azbest, a jeżeli tak, to gdzie są one zlokalizowane - mówiła ekspertka.

Dr inż. Barbara Kozłowska wskazała również, że główną przyczyną tego, że proces usuwania azbestu przebiega powolnie jest finansowanie tych procesów.

Dlatego w projektowanej opinii prezydent Hanny Zdanowskiej zwraca się uwagę jak ważne jest zapewnienie władzom lokalnym i regionalnym odpowiedniego finansowania działań bezpiecznego usuwania azbestu. - Bez bezpośredniego dostępu do europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych miasta i gminy nie osiągną skutecznego efektu - mówiła prezydent Łodzi. - Dlatego w projektowanej opinii rekomenduję ustanowienie ram finansowych opartych na wykorzystaniu funduszy (EFSI) w celu wsparcia właścicieli budynków i powiązania w ten sposób bezpiecznego usuwania azbestu z innymi politykami i programami publicznymi, takimi jak: efektywność energetyczna; poprawa warunków życia; mieszkalnictwo socjalne; zapobieganie chorobom.  Wszystko po to, aby poprawić efektywność i uzyskać efekt synergii – tłumaczyła Hanna Zdanowska.

Zmiany wynika także zasady finansowania programów usuwania azbestu dostępnych dla mieszkańców. Obecnie takie dofinansowanie obejmuje wyłącznie demontażu i unieszkodliwiania wyrobów azbestowych, szczególnie pokryć dachowych wykonanych z eternitu. Osoba fizyczna nie otrzymuje natomiast żadnego wsparcia na wykonanie nowego dachu. To powoduje, że duża część mieszkańców nie decyduje się na wymianę dachu z eternitu na inny, z tej prostej przyczyny, że nie posiadają wystarczających środków na materiały budowlane i usługi związane z wymianą pokrycia dachowego. Dlatego – jak wskazano w opinii - istnieje konieczność wprowadzenia nowych mechanizmów dotacyjnych.

W opinii wskazuje się, że konieczne są także działania informacyjne i edukacyjne skierowane do mieszkańców uświadamiające społeczności lokalne o zagrożeniu, jakie wyroby azbestowe mogą stanowić dla ich zdrowia.

- Pandemia COVID oraz wojna w Ukrainie oraz konieczność organizacji pomocy dla uchodźców z ogarniętej wojną Ukrainy spowodowały, ze problem azbestu został odsunięty na boczny tor – mówiła Hanna Zdanowska. – Obecnie, gdy jesteśmy – mam nadzieję – w przededniu pozyskania środków unijnych w nowej perspektywie i olbrzymiej fali renowacji, które mamy przeprowadzić, najwyższy czas do dyskusji o azbeście powrócić – podkreślała prezydent Łodzi Hanna Zdanowska.

Dyskusja wraca na KWRiST

O ile przygotowywana nowelizacja unijnej dyrektywy w sprawie ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem na działanie azbestu w miejscu pracy oraz przygotowywana przez prezydent Łodzi opinia jest szansą, że debata na temat azbestu powróci na arenę Unii Europejskiej, o tyle jest również szansa, że temat ten stanie się także polem do rozmów pomiędzy samorządami a rządem na forum Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego. Wstęp do takiej dyskusji już zresztą się odbył 25 stycznia br. wniesiony na posiedzenie plenarne przez Związek Gmin Wiejskich RP.

Foto: Matt Artz/Unsplash