Resort finansów koloryzuje sytuację budżetową samorządów

Miasta Unii Metropolii Polskich zamknęły pierwsze półrocze 2020 r. deficytem wynoszącym 16 mln zł, i należy się spodziewać, że w drugim półroczu br. nastąpi dalszy przyrost tego deficytu. Krzysztof Żuk, Prezydent Miasta Lublina, Członek Zarządu Unii Metropolii Polskich odpowiada Sebastianowi Skuzie, Wiceministrowi Finansów.

 Przedstawione dane i użyte sformułowania w wywiadzie udzielonym przez Wiceministra Finansów P. Sebastiana Skuzę (Dziennik Gazeta Prawna z 16 września 2020 r., „Samorządowe budżety z nadwyżką) nie odzwierciedlają rzeczywistej sytuacji poszczególnych jednostek i mogą kreować w społeczeństwie mylne opinie odnośnie kondycji finansowej samorządów.

Przede wszystkim należy zwrócić uwagę, że Miasta Unii Metropolii Polskich zamknęły budżety w I półroczu 2020 r. deficytem w wysokości ponad 16 mln zł. Z kolei potrzeby pożyczkowe samorządów realizowane są przede wszystkim w II półroczu roku budżetowego, co związane jest z cyklem realizacji zadań inwestycyjnych. Stąd też w II półroczu br. nastąpi znaczny przyrost deficytu budżetowego samorządów. Szacuje się, że w przypadku 12 największych miast Polski wyniesie on na koniec roku ok. 7,5 mld zł, a wszystkich samorządów ok. 26 mld zł. Nadwyżka operacyjna miast UMP w I półroczu wyniosła 1,7 mld zł przy zakładanej na koniec roku wysokości 1,4 mld zł.

Nie możemy zapominać również o podjętych działaniach oszczędnościowych zarówno po stronie wydatków bieżących, jak i inwestycyjnych związanych ze stanem niepewności sytuacji gospodarczej w kraju, a co zatem idzie też w JST. Towarzyszy on wszystkim samorządom przy szacowaniu przewidywanego wykonania dochodów i wydatków budżetowych. Oczywiście analizy te różnią się w stosunku do analiz z marca i kwietnia, gdyż mamy wiedzę odnoście realizacji dochodów w okresie 7 m-cy br.

Dochody własne JST planowane w wysokości 140 mld zł wykonane zostały w I półroczu w 46% (wskaźnik ten wynosił 50,2% w I półroczu 2019 r.), tj. w kwocie 64 mld zł czyli 5,6 mld zł mniej przy założeniu 50% wykonania w I półroczu 2020 r.

W przypadku miast UMP wpływy z PIT w I półroczu są niższe w stosunku do analogicznego okresu roku ubiegłego o 540,2 mln zł i dotyczy to wszystkich miast, zaś wpływy z CIT są wyższe o 9,2 mln zł, przy czym wynik ten w dużej mierze ukształtowała Warszawa, w której wpływy z CIT były wyższe o 58 mln zł. Dla porównania w innych miasta znacznie niższe – w Gdańsku o 32 mln zł, Krakowie o 9,7 mln zł, Poznaniu o 3,4 mln zł, Wrocławiu o 3,9 mln zł, a w Lublinie o 26,3 tys. zł.

W przypadku subwencji oświatowej trudno porównywać ją do roku 2019, w którym mieliśmy do czynienia z dwoma podwyżkami wynagrodzeń, a w 2020 z jedną i to one miały wpływ na wzrost subwencji oświatowej.

Jednostki samorządu terytorialnego odpowiadają za 25% wydatków sektora finansów publicznych, a ich wydatki inwestycyjne przekraczają 65 mld zł, co stanowi istotną część krajowych wydatków rozwojowych. Zadania inwestycyjne są realizowane przy współpracy

z przedsiębiorcami, których sytuacja finansowa ściśle powiązana jest ze stanem finansów zamawiających usługi – jednostkami samorządu terytorialnego. Finanse samorządowe zagrożone są ze względu na spodziewane opóźnienia w płatnościach podatków i opłat lokalnych oraz spadek wpływów z PIT, CIT i PCC.

W wyniku zmian prawa z 2019 r. Miasta UMP stracą ok. 1,7 mld zł rocznie tylko z tytułu dochodów z podatku PIT. Ubytek dochodów podatkowych związany był z obniżeniem stawki podatku PIT z 18% do 17%, zwiększeniem kwoty kosztów uzyskania przychodów oraz zwolnieniem z podatku PIT osób do 26 roku życia. Łącznie, w wyniku powyższych zmian, samorządy zostały pozbawione na trwałe ok. 6 mld zł, tj. 11% dochodów z PIT zaplanowanych na 2020 r.

Dodatkowo, samorządy ponoszą wysokie koszty ekonomiczne i społeczne związane  z przeciwdziałaniem rozprzestrzeniania się pandemii COVID-19. Rozwijający się kryzys gospodarczy wpływa na wysokość i ściągalność dwóch największych źródeł dochodów – podatków dochodowych (PIT i CIT) oraz podatków i opłat lokalnych. Dochody z PIT na koniec czerwca 2020 roku były o 6,4% niższe niż uzyskane w pierwszej połowie 2019 roku. Natomiast

w samych miastach UMP były niższe o 7,3%. Powyższe, negatywne skutki w zakresie finansów samorządów, nie zostały w sposób dostateczny zrekompensowane. Spodziewany w 2020 r. poziom udziałów w PIT oznacza zatrzymanie wzrostu i realnie, biorąc pod uwagę wzrost cen towarów i usług konsumpcyjnych, powrót do poziomu roku 2018.

Doceniając rządową propozycję wsparcia zadań inwestycyjnych JST w ramach środków  z Funduszu Inwestycji Samorządowych, chcę zwrócić uwagę, że nie rozwiązuje ona głównych problemów finansowych samorządów i nie jest w stanie zrekompensować ubytków w dochodach spowodowanych zmianami systemowymi. Dodatkowo zaproponowanie bardzo niejednoznacznych kryteriów podziału środków w ramach drugiej puli Funduszu, skutkuje całkowitą uznaniowością podejmowanych decyzji.

W kontekście powyższego uważam, że potrzebna jest dyskusja nad sposobem finansowania samorządów w Polsce. Nawarstwiające się latami problemy związane z coraz większą liczbą niedofinansowanych zadań powodują, że konieczną staje się radykalna przebudowa finansów JST i opracowanie nowej ustawy o finansowaniu samorządów. Niejednokrotnie podnoszona jest konieczność podjęcia prac nad nowymi systemowymi rozwiązaniami w zakresie finansów takimi jak zwiększenie udziałów w PIT lub PIT komunalny, czy podatek katastralny, które nakierowane byłyby na zwiększenie autonomii JST w sferze pozyskiwania dochodów. Są to oczywiście rozwiązania pożądane i zwiększające samodzielność dochodową jak i wydatkową samorządów, niemniej jednak ich wprowadzenie jest skomplikowane i wymaga długiego czasu. Wydaje się, że obecnie największym problemem samorządów jest brak adekwatności środków przekazywanych z budżetu państwa na realizację zadań zleconych do realizacji samorządom i niechęć dzielenia się dochodami budżetu państwa z samorządami. Najprostszym i najszybszym sposobem zmniejszenia skali tego problemu jest zwiększenie udziału w podatku dochodowym od osób fizycznych (PIT), aby w pełni zrekompensować gminom i powiatom wydatki ponoszone na realizację przekazanych przez rząd zadań oraz zmiana algorytmu wyliczania subwencji oświatowej, tak żeby przekazana kwota rzeczywiście pokrywała konieczne wydatki oświatowe.

- Krzysztof Żuk, Prezydent Miasta Lublina, Członek Zarządu Unii Metropolii Polskich