Ku zielonej transformacji. Analiza sytuacji i wyzwań środowiskowych w największych polskich miastach

Rola lasów i terenów zieleni w mieście

Z perspektywy funkcjonowania obszarów zurbanizowanych obecność zieleni – coraz powszechniej uznawana jest za kluczową dla poprawy jakości życia mieszkańców. Niezwykle istotna jest również jej rola w obniżaniu kosztów życia i utrzymania miast.

Jak oczyścić miejskie powietrze?

Poprawa jakości powietrza to jedno z najtrudniejszych zadań, przed którymi stają władze polskich miast. Aby skutecznie poprawić jakość powietrza w miastach UMP z poziomu samorządów należy inwestować w wymianę źródeł ciepła z pieców grzewczych na nowocześniejsze i bardziej ekologiczne rozwiązania oraz rozbudowę i modernizację sieci ciepłowniczych czy termomodernizację budynków. Równie ważne jest wprowadzanie mechanizmów pozwalających na redukcję zanieczyszczeń z transportu samochodowego, m.in.: wyznaczanie Stref Czystego Transportu, inwestycje w ekologiczny tabor komunikacji miejskiej, infrastrukturę rowerową oraz rozwój sieci kolei miejskich i aglomeracyjnych.

Efektywna gospodarka odpadami

Odbiór odpadów to początek złożonego oraz wieloetapowego procesu efektywnego zagospodarowania i przetwarzania odpadów komunalnych, który jest jednym z podstawowych zadań samorządów.

Przedstawiciele samorządów oraz Instytutu Ochrony Środowiska wskazują na ogromną lukę inwestycyjną związaną z instalacjami odzysku odpadów. Z Raportu IOŚ-PIB pt. „Gospodarka odpadami komunalnymi w Polsce”
z 2020 r. wynika, że aby zwiększyć przepustowość instalacji gospodarki odpadami w celu wypełnienia nałożonych na samorządy obowiązków do 2035 r. nakłady inwestycyjne w całej Polsce powinny wynieść ponad 24,5 mld zł z czego prawie 19 mld zł już do 2028 r.

Sytuacja spółek wodno-kanalizacyjnych

W Polsce funkcjonuje ponad 2,5 tys. przedsiębiorstw i spółek wodno-kanalizacyjnych, których organem prowadzącym są jednostki samorządu terytorialnego.

Przedstawiciele samorządów zwracają uwagę na pilną potrzebę ustalenia przez Wody Polskie nowych taryf wodnych. „Dziś wiele samorządów miast UMP realizuje swoje zadanie na podstawie cen ustalonych kilka lat temu, co przy obecnych cenach paliw, energii oraz wysokim poziomie inflacji, uniemożliwia bilansowanie budżetów przedsiębiorstw” - twierdzi Beata Wiśniewska, Prezes Zarządu spółki Wodociągi Białostockie Sp. z o.o.

W obecnej chwili samorządy i spółki wodno-kanalizacyjne nie tylko nie dysponują funduszami pozwalającymi inwestować i rozwijać sieci, brakuje też środków na bieżącą konserwację instalacji. Sytuacja finansowa samorządów praktycznie uniemożliwia skuteczne aplikowanie o środki na inwestycje z programów unijnych, ponieważ tego typu projekty wymagają wkładu własnego danej JST, a tych zwyczajnie na to nie stać.

Oprócz kłopotów finansowych borykają się z brakiem regulacji prawnych lub krzywdzącym – ich zdaniem – dla strony samorządowej stanem tych regulacji, służących implementacji środowiskowych dyrektyw unijnych na poziomie krajowym.

Energetyka - w drodze do OZE

Zastanawiając się nad skalą wyzwań stojących przez samorządem terytorialnym w obszarze energetyki warto pamiętać o tym, że w dobie kryzysu energetycznego na jesieni 2022 roku miasta musiały mierzyć się nie tylko z sytuacją ogromnych wzrostów cen energii, ale także z brakiem ofert przedsiębiorstw energetycznych w przetargach na zakup energii elektrycznej. Sytuacja ta stanowi potwierdzenie, jak ważna z perspektywy samorządu jest możliwość samodzielnego wytwarzania energii na własne potrzeby.

Część polskich miast już dziś ma możliwość pokrycia całego zapotrzebowania swoich jednostek, tj. urzędów, szkół, oświetlenia czy tramwajów. Przed wieloma miastami powstaje możliwość wytwarzania energii i sprzedaży lub magazynowania jej nadwyżek. Może to przynieść olbrzymie korzyści gminom i ich mieszkańcom - uważa Tymoteusz Marzec – Koordynator komisji UMP ds. Środowiska

Wprowadzenie postulowanych przez ekspertów rozwiązań, będzie jednym z etapów transformacji energetycznej, czyli stworzenia rozproszonego systemu elektroenergetycznego opartego o Odnawialne Źródła Energii oraz atom.

Finansowanie zielonej transformacji

Bieżąca działalność oraz potrzeby inwestycyjne związane z gospodarką komunalną, oczyszczaniem miast i ochroną środowiska w miastach UMP pochłaniają znaczne środki. Dla przykładu w Warszawie 2021 r. wydatki na ten cel wyniosły 1,9 mld zł – co stanowiło niemal 9% budżetu miasta – więcej niż przeznaczono na obsługę mieszkańców lub utrzymanie nieruchomości komunalnych. Rosnące w ostatnich latach koszty odbioru i zagospodarowania odpadów, prądu, energii cieplnej oraz paliw powodują, że samorządom coraz trudniej jest wygospodarować odpowiednie środki na realizację swoich zadań.

Niezbędne do poniesienia nakłady inwestycyjne w branży odpadowej, wodno-kanalizacyjnej i energetycznej, a także konieczność powiększania terenów zieleni miejskiej oraz adaptacji przestrzeni do zmian klimatycznych, zwiastują czarny scenariusz finansowy dla polskich samorządów.

Dane z raportu pochodzą z Banku Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego, Biuletynów Informacji Publicznej miast UMP oraz z Europejskiej Agencji Środowiska. W analizie wykorzystano również informacje pochodzące z raportów i publikacji związanych z tematem.

PUBLIKACJA I ZAŁĄCZNIK (UTWÓR) PODLEGAJĄ NINIEJSZEJ LICENCJI PUBLICZNEJ CREATIVE COMMONS - UZNANIE AUTORSTWA 3.0 POLSKA (CC BY 3.0 PL). UTWÓR PODLEGA OCHRONIE PRAWA AUTORSKIEGO LUB INNYCH STOSOWNYCH PRZEPISÓW PRAWA. KORZYSTANIE Z UTWORU W SPOSÓB INNY NIŻ DOZWOLONY NA PODSTAWIE NINIEJSZEJ LICENCJI LUB PRZEPISÓW PRAWA JEST ZABRONIONE.  WYKONANIE JAKIEGOKOLWIEK UPRAWNIENIA DO UTWORU OKREŚLONEGO W NINIEJSZEJ LICENCJI OZNACZA PRZYJĘCIE I ZGODĘ NA ZWIĄZANIE POSTANOWIENIAMI NINIEJSZEJ LICENCJI.

https://creativecommons.org/licenses/by/3.0/pl/