Świętujemy Odzyskanie Niepodległości

11 listopada, to ważna data w historii. Nie tylko Polski, ale i Europy i Świata. Tego dnia, 103 lata temu Polska odzyskała niepodległość, a w Europie zakończyła się Wielka Wojna.

Odzyskanie niepodległości to był dopiero początek odbudowy Państwa Polskiego. Ówczesne władze stanęły przed wyzwaniem scalenia w jeden organizm ziem, które przez ponad 120 lat rządzone były według trzech różnych modeli ustrojowych i prawnych.

Znamienite jest to, że jedną z pierwszych decyzji władz odrodzonej Polski była decyzja o utworzeniu samorządu terytorialnego. Nikt nie pytał czy samorząd terytorialny ma być, ale jak powinien wyglądać.

Pierwsze decyzje w tym zakresie zapadły błyskawicznie, bo już na przełomie 1918 i 1919 r. wydane zostały pierwsze dekrety wprowadzające demokratyczny samorząd gminny i powiatowy. W II Rzeczpospolitej funkcjonowało – podobnie jak obecnie – 16 województw. Odrębnością była natomiast autonomiczna pozycja Województwa Śląskiego.

Wagę, jaką władze II Rzeczpospolitej przywiązywały do samorządu terytorialnego, najlepiej oddają postanowienia Konstytucji uchwalonej 17 marca 1921 r., która stanowiła m.in.: „Rzeczpospolita Polska, opierając swój ustrój na zasadzie szerokiego samorządu terytorialnego, przekaże przedstawicielom samorządu właściwy zakres ustawodawstwa, zwłaszcza z dziedziny administracji, kultury i gospodarstwa.".

Ten boom na samorządność po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. można porównać do sytuacji sprzed 30 lat i zapoczątkowanej rozmowami Okrągłego Stołu transformacji ustrojowej. Restytucja samorządu terytorialnego też była jedną z pierwszych i – jak wielokrotnie podkreślano – jedyną trwałą i udaną reformą ustrojową zrealizowaną w Polsce po 1989 r.

Obecne zagrożenie dla samorządów

Na tym analogie pomiędzy II Rzeczpospolitą, a III Rzeczpospolitą niestety się nie kończą. Tak bowiem jak w II Rzeczpospolitej samorząd terytorialny stał się szczególną częścią administracji państwowej (taką rolę wyznaczyła mu konstytucja uchwalona 23 kwietnia 1935 r.), tak i obecnie rola samorządu terytorialnego jest – przez władzę centralną – marginalizowana. Szczególnie w ostatnich latach wyraźnie widać dążenie rządu centralnego do podważania autonomii i kompetencji władz lokalnych. Coraz częściej społeczności lokalne pozbawiane są prawa do decydowania o swoich sprawach, czy swobodnego dysponowania środkami. I chyba właśnie to ekonomiczne „uzależnienie” samorządów od rządu, przejawiające się w ograniczaniu znaczenia dochodów własnych gmin, powiatów i województw samorządowych i przenoszeniu ciężaru finansowania JST na system subwencji i dotacji jest chyba dla samorządności największym zagrożeniem.

Dlatego 11 listopada, w Narodowe Święto Niepodległości, powinniśmy pamiętać o tym, że wolność, demokracja i samorządność nie zostały nam dane raz na zawsze. Są to wartości, o które stale trzeba dbać i je pielęgnować.