Program Inwestycji Strategicznych: dla samorządów bez samorządów

Rządowy Fundusz Polski Ład: Program Inwestycji Strategicznych ma na celu dofinansowanie projektów inwestycyjnych realizowanych przez gminy, powiaty i miasta lub ich związki w całej Polsce. Program został podzielony na 35 obszarów inwestycyjnych (od budowy i modernizacji infrastruktury drogowej - dofinansowanie 95% wartości inwestycji; przez zakup zeroemisyjnego taboru - dofinansowanie 90% wartości inwestycji i budowę i modernizację infrastruktury edukacyjnej i sportowej - dofinansowanie 85% wartości inwestycji; do budowa i organizacja parków naukowo-technologicznych - dofinansowanie 80% wartości inwestycji) podzielonych zostało na cztery priorytety. Od tego, do którego priorytetu zaliczona zostanie dana inwestycja zależy wysokość  dofinansowania. Wygląda to następująco:

• priorytet 1: 95 proc. wartości inwestycji (minimum 5 proc. udziału własnego);
• priorytet 2: 90 proc. wartości inwestycji (minimum 10 proc. udziału własnego;)
• priorytet 3: 85 proc. wartości inwestycji (minimum 15 proc. udziału własnego);
• priorytet 4: 80 proc. wartości inwestycji (minimum 20 proc. udziału własnego).

- Mamy nadzieję, że Program Inwestycji Strategicznych - finansowany z naszych wspólnych pieniędzy - zostanie podzielony przy zachowaniu zasad transparentności – komentuje Krzysztof Mączkowski, Skarbnik Miasta Łodzi i Przewodniczący Komisji Skarbników Miast Unii Metropolii Polskich im. Pawła Adamowicza. - Dotychczasowe programy, m.in. Rządowy Fundusz Inwestycji Lokalnych (RFIL), nie spełniły naszych oczekiwań w tym zakresie. Potwierdzają to raporty przygotowane dla Fundacji Batorego przez Pawła Swianiewicza i Jarosława Flisa, które pokazały szokujące korelacje pomiędzy wysokością wsparcia otrzymanego w wyniku konkursów, a opcją polityczną włodarza gminy.

Wątpliwa rekompensata

Fundamentalną zmianą, jaką Polski Ład ma przynieść wszystkim podatnikom podatku dochodowego od osób fizycznych jest powiększona kwota wolna oraz podwyższenie II progu fiskalnego.

Zmiany te oznaczają niższe wpływy z PIT do budżetu centralnego. Ale nie tylko. Oznaczają także drastyczne obniżenie dochodów własnych jednostek samorządu terytorialnego. Gminy, powiaty i województwa samorządowe otrzymują bowiem z PIT połowę wpływów.

- Dla zobrazowania tąpnięcia, jakie wywołają te zmiany w budżetach JST wystarczy wskazać, że łączne dochody wszystkich samorządów z podatku PIT wyniosły w 2020 r. 55 mld zł. Zaproponowane w Polskim Ładzie zmiany w PIT spowodują, że do lokalnych budżetów trafi ok. 20% mniej środków z tego tytułu. Roczny ubytek dochodów własnych JST z tego tytułu będzie zatem wynosił 10 - 11 mld zł - wskazuje dr hab. Dawid Sześciło, Ekspert Fundacji im. Stefana Batorego do spraw samorządowych i członek Zespołu Ekspertów Samorządowych.

Koszty proponowanych zmian podatkowych mają zostać zrekompensowane samorządom. Jedną z form tej rekompensaty ma być właśnie Program Inwestycji Strategicznych oraz subwencja inwestycyjna.

- Subwencja, jak na razie jest jedną wielką niewiadomą: ani nie wiadomo, czy będzie rekompensować dochody utracone w pełnej wysokości, czy tylko w części, nie wiadomo też jakie będą zasady jej podziału – komentuje Stanisław Lipiński, Ekspert Unii Metropolii Polskich, były Skarbnik Szczecina. – Najważniejsze jest jednak to, że zmiany w PIT powodują straty w dochodach własnych JST, które samorząd może wydać np. na wydatki bieżące, np. utrzymanie szkół, czy przedszkoli. Subwencja inwestycyjna, to natomiast środki, które samorząd będzie musiał wydać na konkretny cel: inwestycje – wskazuje Stanisław Lipiński i dodaje, że samorządy nie maja problemów z inwestycjami, natomiast coraz częściej mają problemy z pokryciem wydatków bieżących.

Majątkowy charakter ma też dofinansowanie w ramach Programu Inwestycji Strategicznych, a ponadto: - Program Inwestycji Strategicznych jest doraźnym, pilotażowym i jednorazowym programem wspierającym inwestycje w samorządach, a ubytki spowodowane podniesieniem kwoty wolnej od podatku - zmianą systemową w finansach publicznych zmniejszającą nasze dochody z PIT w okresie wieloletnim – mówi Krzysztof Mączkowski.

Manifest recentralizmu

Polski Ład to manifestacja polityki, która od lat jest konsekwentnie przez rząd realizowana. Jest to polityka stopniowej recentralizacji państwa i umniejszania znaczenia samorządu terytorialnego.

- Nikt chyba nie spodziewał się, że Polski Ład będzie manifestacją modelu państwa, który wspólnoty lokalne uważa za najważniejszego partnera władzy centralnej i motor rozwoju. Trudno było oczekiwać odwrotu od polityki nowego centralizmu, która od kilku lat prowadzi do konsekwentnego osłabiania samorządów. Mimo całej tej wiedzy, z pewnym zdumieniem czyta się dokument, który zdaje się nie zauważać istnienia drugiego po administracji centralnej kluczowego filara polskiej państwowości i systemu zarządzania publicznego, jakim jest samorząd. Zresztą samo słowo „samorząd” pojawia się w ponadstustronicowym dokumencie zaledwie kilkanaście razy – komentuje dr hab. Dawid Sześciło.

Lektura Polskiego Ładu uzmysławia, że wszelkie impulsy rozwojowe i pomysły poprawiające życie mieszkańców mają płynąć niemal wyłącznie z centrum. Wspólnoty lokalne mają zaś być jedynie beneficjentami dotacji z centralnie zarządzanych i uznaniowo dzielonych funduszy.

Tak wynika również z przebiegu prac nad Programem Inwestycji Strategicznych.

- Założenia programu nie były konsultowane z przedstawicielami samorządu terytorialnego, ani w ramach Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego, ani też w innych gremiach, pomimo licznych próśb Strony Samorządowej. Przedstawiciele samorządu terytorialnego nie uczestniczą też w pracach powołanej przez Premiera Mateusza Morawieckiego Komisji do spraw wsparcia Programu – imówi Krzysztof Mączkowski. - Znaczone pieniądze na inwestycje w zakresie wskazanych priorytetów bez opinii środowiska samorządowego są zaprzeczeniem zasad współdecydowania mieszkańców za losy swoich małych ojczyzn i decentralizacji władzy publicznej - komentuje Skarbnik Miasta Łodzi i Przewodniczący Komisji Skarbników Miast Unii Metropolii Polskich im. Pawła Adamowicza.