Wyzwanie gmin: narastające trudności finansowe związane z odpadami niebezpiecznymi

Nagłe wyzwanie finansowe, przed którym stoją polskie gminy związane z usuwaniem odpadów niebezpiecznych, stało się źródłem gorącej dyskusji na tle prawa o gospodarce odpadami. Artykuł 26a, wprowadzony w 2019 roku, nałożył na samorządy obowiązek radzenia sobie z tym problemem, przynosząc znaczne koszty, które wielu uważa za nieuzasadnione. To wywołało potrzebę pilnej rewizji obecnej legislacji.

Przedstawiciele gmin podkreślają szczególne trudności, gdy odpady niebezpieczne trafiają na ich teren w wyniku przestępczej działalności. Gmina zostaje zobowiązana do natychmiastowego usuwania tych odpadów bez gwarancji zwrotu kosztów, co staje się ciężarem finansowym, z którym wiele samorządów nie może sobie poradzić.

Olga Goitowska z Unii Metropolii Polskich, reprezentująca gdański samorząd, wyjaśnia, że gminy często muszą ponosić znaczne koszty, starając się spełnić obowiązki związane z usuwaniem odpadów. Przykładowo, Gdańsk sfinansował usuwanie odpadów w kwocie 1 miliona złotych, a otrzymał jedynie niewielkie dofinansowanie z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Niestety, problem się pogłębia, zwłaszcza w przypadku odpadów niebezpiecznych zgromadzonych na zdegradowanych terenach poprzemysłowych, gdzie rząd nie zabezpieczył wystarczających środków na ich usunięcie. Tereny, takie jak Zakłady Chemiczne „Zachem” w Bydgoszczy, stoją przed wyzwaniem finansowym oszacowanym na miliardy złotych, co stawia samorządy gminne w trudnej sytuacji.

Inwentaryzacja nielegalnych składowisk

Wiceminister Klimatu i Środowiska, Anita Sowińska, ogłosiła inicjatywę inwentaryzacji nielegalnych składowisk odpadów niebezpiecznych, ale mimo to gminy w Polsce wciąż borykają się z brakiem środków na usuwanie tych odpadów. Budżet na 2024 rok zabezpieczył pewne środki, ale są one uznawane za niewystarczające, co wymaga poszukiwania dodatkowych źródeł finansowania.

Aby pomóc gminom w tym trudnym zadaniu, Wiceminister Anita Sowińska zamierza współpracować z Ministrem Klimatu i Środowiska oraz z Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW). Wiceminister podkreśla konieczność znalezienia rozwiązania, które nie tylko uwzględni racjonalne podejście do procesu, ale także zagwarantuje dodatkowe wsparcie finansowe dla gmin w realizacji tego trudnego zadania.

Dodatkowo, warto zauważyć, że poprzedni rząd przerzucił odpowiedzialność za usuwanie odpadów na samorządy, co obecna inicjatywa stara się korygować. Łukasz Rzeźniczak podkreśla, że obowiązek powinien zacząć obowiązywać dopiero po zabezpieczeniu odpowiednich środków, a Marek Szulc zwraca uwagę na wygodne przerzucenie zadania na samorządy bez zapewnienia odpowiednich środków finansowych.

Próba naprawy

W kontekście skomplikowanego problemu wielkoobszarowych terenów zdegradowanych, zwłaszcza tych stanowiących historyczne miejsca składowania odpadów, rozwiązanie opiera się na przyjętej specustawie. Priorytetem ustawy, wedle jej założeń, jest eliminacja zagrożeń oraz przywrócenie zdegradowanych terenów do ponownego wykorzystania, jednakże przyjęta ustawa nie wprowadziła stałych i pewnych źródeł  finansowania tych zadań. W jej uzasadnieniu wskazywano natomiast korzystanie ze środków UE i Krajowego Planu Odbudowy, które jak na razie nie zostały w pełni uruchomione. Pozostałymi elementami, jakie przyjęta ustawa o wielkoobszarowych terenach zdegradowanych miała regulować to m.in. kwestie odszkodowań dla właścicieli nieruchomości oraz zwrotu kosztów dla tych, którzy nie wykonają decyzji administracyjnej dotyczącej poprawy środowiska. Konieczność wprowadzenia ustawy wynikała z palącego problemu samorządów związanego z ogromem prac w zakresie poszczególnych obszarów zdegradowanych.  Niezwykle ważne jest zapewnienie możliwości bardziej efektywnego zarządzania i skierowanie środków finansowych tam, gdzie są one najbardziej potrzebne, co niestety jak  na razie nie zostało osiągnięte.

Rzeczywista pomoc

Ministerstwo Klimatu i Środowiska dąży do opracowania planu finansowego, aby samorządy miały realne narzędzia do efektywnego działania w zakresie usuwania odpadów niebezpiecznych. Jednak bez zapewnienia wystarczających środków finansowych, wszelkie zapisy w ustawie pozostaną jedynie obietnicami bez pokrycia. Znalezienie rozwiązania tego problemu jest kluczowe, aby samorządy miały rzeczywiste możliwości skutecznego usuwania odpadów niebezpiecznych i zarządzania nimi na szczeblu lokalnym.

Foto: Gary Chan/Unsplash