Ostatnie pożegnanie. Rozmowa z Mistrzem Ceremonii Pogrzebowej

Ile lat prowadzi Pan działalność?

4 lata, od 2019 roku. 

No właśnie, ale poszedł Pan dalej w swoim działaniu, bo stał się Pan Mistrzem Ceremonii Pogrzebowej?

Tak. W pewnym momencie pojechałem na targi funeralne do Kielc – są dosyć znane – i starałem się swoją ofertą zainteresować domy pogrzebowe, bo moim zdaniem powinny mieć w swojej ofercie właśnie ofertę indywidualnego pożegnania zmarłych. Dlaczego nie miały, to nie wiem. W Warszawie natomiast wydrukowałem ulotki i wizytówki i jeździłem do zakładów pogrzebowych. I w pewnym momencie zapytano mnie, czy nie poprowadziłbym ceremonii świeckiej. Przyznam, że nie bardzo chciałem. Jestem od tego daleki charakterologicznie. Zawsze byłem „wesołkiem”, więc nie było to dla mnie łatwe. Czyli był to taki przypadek z prowadzeniem świeckich ceremonii. Zdarzyło się nawet, że byłem w telewizji kilka razy. Wprowadziłem naprawdę sporo nowości w tym temacie poprzez własną obserwację. Czego ja bym nie chciał i co chciałbym zmienić – dodałem prezentację zdjęć i filmów. A ponieważ sporo osób chciało, by podczas ceremonii był ktoś „normalny”, świecki – w garniturze, bez togi, bez zbędnej emfazy, to pewnie po to byłem potrzebny.

Więc właśnie. O ile w 2005 r. odsetek wierzących (katolików) utrzymywał się na poziomie 96 proc., o tyle w 2021 r. obniżył się do 87 proc. – to możemy przeczytać w najnowszym raporcie „Miejskie nekropolie” stworzonym przez Unię Metropolii Polskich im. Pawła Adamowicza. Czy to właśnie postępująca laicyzacja naszego społeczeństwa stała się dla Pana bodźcem do zmiany usług dla osób świeckich? Bo jednak chyba odbyło się to inaczej, z tego co Pan mówi?

Ja cały czas działam jakby na dwa fronty i dla katolików i dla osób świeckich.

A czy widzi jednak Pan tą zmianę, że jednak Polska powoli się laicyzuje?

Dzieje się dosyć ciekawa zmiana, którą obserwuję. Mieszkam w Warszawie od ponad 20 lat, a pochodzę z Zamościa. Nawet jak tam żegnaliśmy Mamę, zamówiliśmy urnę – to było jej życzenie – wtedy była to rzadkość. Na 20 pogrzebów może 1 był z urną. A w Warszawie było zupełnie odwrotnie: na 20 z urną jeden był z trumną – przynajmniej przy tych świeckich pogrzebach. Z samą laicyzacją to … myślę, że 80 procent pogrzebów świeckich to są osoby wierzące. Oczywiście czasem jest to po prostu sprawa ateizmu, ale dużo częściej, w ostatnich latach, jest to niechęć do Kościoła. Zdecydowanym trendem teraz jest to, żeby to zmarły był podmiotem tej ceremonii, żeby powiedzieć o nim, przedstawić jakim był człowiekiem, bo tego na mszy nie ma, a przy złożeniu do grobu jest obecny ksiądz, który błogosławi, poświęca ziemię i odmawia modlitwę.

To znaczy, że potrzebują tego, co w zasadzie jest najważniejsze ... Ostatniego pożegnania.

Tak. Msza pogrzebowa nie różni się niczym od innych mszy, a coraz więcej osób chce, żeby pokazać zdjęcia, zagrać muzykę, żeby powiedzieć o zmarłym/zmarłej – o jego/jej pasjach, o rolach życiowych, o pracy zawodowej, o namiętnościach. 

I to jest właśnie ten trend, który zauważam – jest katolicki rys, poświęcona ziemia. A jednocześnie jest wspomnienie i przypomnienie danej osoby. Chyba wszyscy dochodzimy do wniosku, że jest to ostatni czas, żeby kogoś powspominać i pożegnać. Świat pędzi. Wydaje nam się, że zdążymy ze wszystkim, a tak wcale nie jest.

No niestety nie jest ... A w jaki sposób opracowuje Pan całą ceremonię? To pewnie dłuższe spotkanie z bliskimi albo rozmowa telefoniczna? 

Robię pogłębiony wywiad. Godzina, półtorej rozmowy, a jak ktoś jest rozmowny, to i więcej. Pierwsze moje pytanie jest „czego sobie państwo życzą?”. Jestem od tego, żeby się dostosować do życzenia klientów. Natomiast ludzie zwykle nie za bardzo wiedzą czego by chcieli, więc podpowiadam, jak to można zorganizować. Albo odprawiamy ceremonię w kaplicy, gdzie robimy pożegnanie albo bezpośrednio przy grobowcu. 

Z rozmowy muszę wywnioskować, jaka to była osoba i co było najważniejsze w jej życiu. Zadaję tych pytań dużo – jest ich ponad trzydzieści. Dokładnie opisuję, nic nie chcę dodawać od siebie, no i muszę wywnioskować, czego chce rodzina, jak ceremonia ma wyglądać. Jedni chcą doniośle, z emfazą, z patosem, a inni, żeby było spokojnie, naturalnie, jeszcze inni, żeby była jakaś anegdota. Gdy już taki wywiad przeprowadzę, przygotowuję sobie laudację. Niektóre rzeczy spisuję dokładnie, te których nie mogę pomylić, czyli osoby bliskie, jakieś delikatne relacje rodzinne, itd. Potem tekst podzielony jest na trzy części: wstęp – gdzie witam zgromadzonych, przedstawiam kogo żegnamy, odnoszę się do straty, rozwinięcie – gdy mówię o zmarłym i zakończenie – fragment poezji, wystąpienia rodziny, itd. Dzień przed ceremonią zdzwaniam się z rodziną i wszystko potwierdzam. Nie mogę się pomylić, bo przecież jest to jedno spotkanie, niczego nie mogę później przecież „dopowiedzieć”. 

Też tak sobie myślę, że jest Pana praca jest trochę jak praca psychologa …

Na pewno jest to umiejętność słuchania. Przez całe życie pracowałem w sprzedaży, uczyłem się słuchać innych. 

A wracając do ceremonii, to ustalam też technikalia: muzyka, zdjęcia, prezentacje, czasem filmy. Zwykle namawiam rodziny, by włączyć w pożegnanie muzykę, ulubione utwory zmarłego albo te, które go przypominają. Jeśli nie, to podpowiadam. Jedni wolą, żeby była muzyka jak w kościele, inni, żeby była neutralna – wtedy sugeruję filmową. Muzyka poważna albo może być taka, która nawiązuje do odchodzenia – jest przecież „Who wants to live forever” czy „Show must go one” Queen albo „My way” Franka Sinatry. I wiele innych ponadczasowych utworów. No i poezja – jestem zwolennikiem tej niemainstreamowej, np. „Kot w pustym mieszkaniu” Wiesławy Szymborskiej. Na mojej stronie jest ponad pięćdziesiąt wierszy – można wybierać. 

Czy potrafi pan odciąć ładunek emocjonalny, który na pewno jest w tej pracy?

To jest dobre pytanie. Kiedyś czytałem, że lekarze, patolodzy sądowi w Wielkiej Brytanii mają wsparcie psychologów. To na pewno gdzieś zostaje … Mam podejście profesjonalne: pełna koncentracja, planowanie, ułożenie wszystkiego. Ale musiałem w sobie sporo zmienić. Jak już mówiłem jestem człowiekiem wesołym, rozrywkowym. Tutaj trzeba zachować powagę, słuchać, być bardzo delikatnym. Staram się oddzielać pracę od emocji, ale na pewno jakiś wpływ na mnie ma. W poprzedniej mojej pracy wydawało mi się, że nie stresowałem się tak bardzo, choć to była przecież sprzedaż. Ostatecznie okazało się, że miałem problemy z sercem – a zdrowo żyłem, uprawiam sport. 

Podczas naszej rozmowy doszło do mnie, że w sumie ten zawód to trochę misja, że robi Pan coś dobrego dla innych?

Na początku tej drogi zupełnie inaczej na to patrzyłem … Z biegiem lat widzę jednak, jak dużo daje moja praca, jak bardzo pomaga rodzinom. Te podziękowania, które dostaję, dostarczają mi mnóstwo satysfakcji zawodowej.

To jest w pewien sposób rodzaj wsparcia, prawda?

Tak, dokładnie. Bliscy bardzo mi dziękują, czują, że wszystko odbyło się dobrze i godnie. Rzeczywiście ta moja praca bardzo dużo ludziom pomaga. Pogrzeb zamyka pewien etap, a dopóki nie jest jeszcze zakończony, to wszyscy się stresują i wiadomo, przeżywają. Powtarzam, że ten etap się zakończy i zobaczą, że będzie inaczej, że będzie ulga. Tak naprawdę jestem gospodarzem ceremonii. Mówię krok po kroku, co będzie się działo, co się stanie, kiedy zagra muzyka, kiedy zostaną zapalone świece, itp. 

Taka forma zaopiekowania się żałobnikami. W momencie, gdy kogoś żegnamy czujemy się zagubieni. Potrzebujemy zwykle poprowadzenia i opieki w tym momencie.

Dokładnie. Nawet mówię to zakładom pogrzebowym, że jeśli chcą być naprawdę dobrzy w tym co robią, muszą działać tak, by ich klient o niczym nie myślał. I ja tak robię, uspakajam, że wszystko będzie dobrze, bo prowadzę ceremonię od A do Z.

To teraz pytanie bardziej o przyszłość. Chowanie zupełnie innymi metodami jak rozsypywanie prochów na łące, a nawet na cmentarzu czy chowanie bliskich w specjalnie wyznaczonym lesie – tak jak praktykuje się to w Niemczech czy Szwajcarii – to Pana zdaniem przyszłość? Również w kontekście tego, że jest coraz mniej miejsca na nekropolie.

To na pewno jest przyszłość. Problemem jest prawo, które nadal nie jest zmienione od 1959 roku. Nowe trendy na pewno się przyjmą. To wszystko zależy od zmieniających się pokoleń. Ta zmiana, którą widzę już, na teraz, to jest kolumbarium – w dużym stopniu rozwiąże problem braku miejsca na cmentarzach. Władze cmentarzy w ostatnich latach też skrupulatnie przestrzegają opłat za groby, więc tutaj też odzyskiwane są duże przestrzenie. Przy innych metodach potrzebna jest zmiana prawa, no i mentalności, pokolenia – jesteśmy jeszcze mocno tradycyjni i „na pokaz”. 

Jak widzi za to Pan swoją przyszłość – zostanie Pan w zawodzie?

Moją idée fixe jest to, by na pogrzebach kościelnych były zawsze osobiste pożegnania, wspomnienia osoby zmarłej. Kiedyś o tym zawodzie myślałem bardziej biznesowo, teraz już jest inaczej. Tutaj wręcz uzależniające jest jak bardzo pomagam ludziom. Po ceremoniach piszą czy dzwonią i dziękują. I to jest naprawdę duża rzecz.

Bardzo dziękuję za rozmowę. 

Zdjęcia: UM Warszawa oraz UM Szczecin