Aktualności

Jak uleczyć polską oświatę? Rozmowa z Iwoną Waszkiewicz, Zastępczynią Prezydenta Bydgoszczy i Przewodniczącą Komisji UMP ds. Edukacji

13 października 2023

Zrealizowaliśmy cykl rozmów - wywiadów na temat dolegliwości, na jakie cierpi polski system oświaty. Przedstawiamy je w kolejnych trzech cotygodniowych odcinkach. Na pytanie, co dokucza polskiej szkole znaleźliśmy w przestrzeni publicznej następujące odpowiedzi: brak nauczycieli, stary, skostniały system klasowo-lekcyjny, „pruski system edukacji” czyli nauczanie zamiast uczenia się lub uczenia, jak się uczyć; zbyt obszerne podstawy programowe, zawód nauczyciela bez prestiżu, założenie, że nauczyciel musi być omnibusem, uczenie teorii a nie praktyki, niedostosowanie edukacji do oczekiwań obecnego świata, upolitycznienie szkoły, upolitycznienie procesów edukacyjnych i upolitycznienie organów, brak wsparcia merytorycznego dla nauczycieli, jedynie kontrolna rola kuratora oświaty, ciągłe zmiany, reformy, brak odpowiednich źródeł finansowania – stary, skostniały, nieprzystający do potrzeb system finansowania, skomplikowane zasady działania, biurokratyzm, zbyt dużo przepisów, zbyt dużo obowiązków dla każdego z uczestników procesu, ograniczenie swobody działania samorządów i tak dalej. W takim razie, jak się zabrać za uzdrowienie systemu oświaty? Jak go uleczyć?

Tym razem naszą rozmówczynią w tym cyklu jest Iwona Waszkiewicz, Zastępczyni Prezydenta Bydgoszczy i Przewodnicząca Komisji UMP ds. Edukacji.

Agata Saracyn i Michał Cyrankiewicz-Gortyński: I teraz pytanie ogólne od czego zacząć, na czym skoncentrować uwagę, gdzie szukać rozwiązań?

Iwona Waszkiewicz: Od razu dodam jeszcze jedną chorobę: ograniczenie swobody samorządu. Na tym chciałabym się skoncentrować. Na ingerencji nadzoru pedagogicznego w samodzielność samorządów i chciałabym jeszcze wspomnieć o procesie edukacyjnym, bo o finansowaniu mówiłam już wielokrotnie i wciąż podkreślam, że cała metodologia finansowania jest do zmiany. Chodzi o to, żeby była czytelna i przejrzysta. Konieczne jest wprowadzenie standardów minimum tak, żeby każdy samorząd wiedział – miał pewność - jakie środki otrzyma na pewno i że te środki wystarczą, aby prowadzić szkołę według pewnego określonego standardu.

Kolejny ważny wątek to nauczyciele, bo nie da się ukryć, że kluczem są dobrze przygotowani nauczyciele, z prestiżem, także z szeroko rozumianymi umiejętnościami komunikacyjnymi, zatem sam system kształcenia nauczycieli też pewnie powinien być zmodyfikowany. To jest bardzo duży obszar, oczywiście powiązany z podstawami programowymi, ramowymi planami nauczania…, ale zacznę od początku. Od przypomnienia, że to samorządy są odpowiedzialne za organizację oświaty na swoim terenie i jest to ich zadanie własne natomiast w ciągu ostatnich lat obserwujemy coraz silniejsze ograniczenie uprawnień samorządów do prowadzenia edukacji, do organizowania jej na swoim własnym terenie, a to właśnie samorządy są odpowiedzialne za to, jak ma wyglądać oświata lokalnie, jak ma być „ułożona”. To samorządy najlepiej wiedzą, jakie są potrzeby dzieci i mieszkańców i biorą za to odpowiedzialność.

Michał Cyrankiewicz-Gortyński: Zadam zatem przewrotne pytanie: może jednak samorządy nie powinny tego robić?

Iwona Waszkiewicz: sięgnijmy do historii, zwróćmy uwagę, jak były prowadzone szkoły przez administrację rządową i jak wyglądały obiekty oświatowe przez administrację rządową zarządzane. Były przecież w opłakanym stanie. Niedoinwestowane, słabo wyposażone, takie „niczyje”. Natomiast odkąd samorządy przejęły szkoły jako swoje własne zadanie, zaczęły w nie inwestować i o nie dbać z pełną świadomością, że właśnie tego oczekują mieszkańcy. Efekty zmiany widzimy wszyscy, mamy szkoły w większości zadbane, dobrze wyposażone i nie jest prawdą, że samorządy oszczędzają na oświacie, a to, że oświata jest niedofinansowana to nie jest wina samorządów. Gdyby uporządkowano sprawy finansowania oświaty, jestem pewna, że żaden samorząd nie myślałby o przekazaniu tego zadania administracji rządowej.

Agata Saracyn: Obecnie problemem jest nie tylko finansowanie, ale i samodzielność JST w zarządzaniu oświatą.

Iwona Waszkiewicz: Tak. Samorząd nie może samodzielnie decydować o sieci szkół na swoim terenie. Bez zgody kuratora oświaty nie może ani zmienić siedziby placówki, ani połączyć, ani zlikwidować… Przecież wiadomo, że żaden samorząd nie będzie chciał zlikwidować szkoły czy innej placówki oświatowej bez jasnych argumentów. Jeśli samorządy decydują się na taki krok – to są to sytuacje ostateczne, które nie znalazły innego rozwiązania. Dlatego powinny mieć swobodę decydowania, a kurator powinien służyć głosem doradczym tak, jak to było jeszcze niedawno i było to bardzo dobre rozwiązanie. Odpowiedzialność przed swoimi mieszkańcami i potem - potencjalnymi wyborcami - za tego typu działania ponoszą przecież przedstawiciele samorządu.

Agata Saracyn: W tej chwili to administracja państwowa, czyli kurator oświaty decyduje o tym, jakie szkoły mają funkcjonować i gdzie mają być zlokalizowane, chociaż tego nie finansuje i nie ponosi żadnej odpowiedzialności za te decyzje.

Iwona Waszkiewicz: Pełna odpowiedzialność finansowa jest po stronie konkretnej jednostki samorządu terytorialnego. Jest to szczególnie trudne zwłaszcza w małych samorządach, gdzie często funkcjonują szkoły z bardzo małą liczbą uczniów i gdzie widać, że można to zorganizować o wiele lepiej pod względem organizacyjnym, finansowym i z korzyścią dla uczniów. Niestety utrzymywane są decyzje z negatywnymi opiniami kuratorów. W dużych miastach także zdarzają się analogiczne sytuacje. Niedawno w Lublinie, gdzie przez decyzję kuratora nie można było zreorganizować sieci szkół z korzyścią dla uczniów.

“Konieczne jest wprowadzenie standardów minimum tak, żeby każdy samorząd wiedział – miał pewność - jakie środki otrzyma na pewno i że te środki wystarczą, aby prowadzić szkołę według pewnego określonego standardu. ”

Iwona Waszkiewicz, Zastępczyni Prezydenta Bydgoszczy i Przewodnicząca Komisji UMP ds. Edukacji

Michał Cyrankiewicz-Gortyński: Kolejną, niezwykle istotną kwestią w zarządzaniu oświatą jest wybór dyrektora szkoły i placówki.

Iwona Waszkiewicz: Dyrektor jest pracownikiem szkoły, dla którego prezydent, wójt, starosta czy burmistrz jest pracodawcą. To oznacza bezpośrednią relację w rozumieniu kodeksu pracy. Okazuje się jednak, że ta relacja została zaburzona. To już nie prezydent, nie wójt dokonuje oceny pracy dyrektora szkoły tylko tej oceny dokonuje kurator oświaty. Zostało to zmienione za czasów rządu Prawa i Sprawiedliwości. To administracja państwowa ocenia pracę dyrektora jednostki oświatowej, czyli pracodawca właściwie ma związane ręce w stosunku do swojego pracownika. Oczywiście może wyrazić swoją opinię, ale jest ona dla kuratora niewiążąca. Ta zasadnicza kompetencja została odebrana samorządom. I na to nakładają się kolejne pomysły zawarte w kolejnych wersjach projektów ustaw - tak zwanych Lex Czarnek, gdzie kurator oświaty mógłby odwoływać dyrektora szkoły ze stanowiska w ogóle bez oglądania się na samorząd, czy dalsze zmiany w procedurze konkursowej na stanowisko dyrektora.

Agata Saracyn: Warto przypominać w tym miejscu i inne pomysł ministerstwa edukacji.

Iwona Waszkiewicz: Tak, jednym z nich było, aby w komisji konkursowej wybierającej dyrektora szkoły były miejsca dla 5 przedstawicieli kuratora z jednoczesną możliwością, aby w posiedzeniu brała udział tylko jedna osoba, która miałaby prawo oddania 5 głosów.

Zmieniono także procedurę zatwierdzania arkuszy organizacji szkół i przedszkoli, którą uzupełniono o etap opiniowania przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny, czyli kuratora. To jest zwiększenie biurokracji i działanie całkowicie zbędne. Dyrektorzy sobie z arkuszami bardzo dobrze radzą, jednostki samorządu kontrolują te arkusze pod względem zgodności z prawem, większość i tak korzysta z systemów informatycznych, które ułatwiają ten proces i to się sprawdzało.

Agata Saracyn: Czyli to jest kolejne miejsce zapalne i konflikt zarządczy w związku z uwypukloną rolą kuratora oświaty, który jednocześnie nie ponosi żadnej odpowiedzialności – ani prawnej, ani finansowej – za swoje decyzje.

Iwona Waszkiewicz: Rolą kuratora jest nadzór pedagogiczny, a jego działania powinny koncentrować się na reagowaniu na sygnały, że dyrektor realizuje zadania edukacyjne niezgodnie z przepisami prawa. Podsumowując, uważam, że jeśli chodzi o samą organizację to uprawnienia JST powinny zostać przywrócone, natomiast rola kuratora oświaty w moim przekonaniu powinna być skonstruowana w zupełnie inny sposób. Zadania nadzoru pedagogicznego powinny mieć przede wszystkim wydźwięk wspierający, umożliwiający rozwój szkół, opierający się jednocześnie na ścisłej współpracy z placówkami doskonalenia zawodowego nauczycieli.

Agata Saracyn: Tak to też zostało sformułowane w obowiązujących przepisach prawa oświatowego. Przypomnijmy, że zgodnie z art. 55 tej ustawy nadzór pedagogiczny polega na: po pierwsze obserwowaniu, analizowaniu i ocenianiu przebiegu procesów kształcenia i wychowania oraz efektów działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkół i placówek. Po drugie ocenianiu stanu i warunków działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkół i placówek. Po trzecie i dla mnie najważniejsze: na udzielaniu pomocy szkołom i placówkom, a także nauczycielom w wykonywaniu ich zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych. Po czwarte na inspirowaniu nauczycieli do poprawy istniejących lub wdrożenia nowych rozwiązań w procesie kształcenia, przy zastosowaniu innowacyjnych działań programowych, organizacyjnych lub metodycznych, których celem jest rozwijanie kompetencji uczniów.

Iwona Waszkiewicz: wydaje się, że kuratorzy kompletnie zapomnieli, że mają wstrzykniętą do krwiobiegu funkcję wspierającą. Minister ds. oświaty zdecydował, że kuratoria będą przede wszystkim spełniać funkcję kontrolną i oceniającą, mocno nadzorczą z silnym batem na dyrektorów szkół, czego największym przejawem była likwidacja ewaluacji jako formy nadzoru pedagogicznego.

Michał Cyrankiewicz-Gortyński: Ewaluacja była projektem realizowanym za fundusze UE.

Iwona Waszkiewicz: Tak i to był jedyny powód, dlaczego rządzący nie zlikwidowali jej od razu po przejęciu władzy. Po prostu trzeba było poczekać, aż skończy się trwałość projektu. To niezwykle przykre, bo prawidłowo wykonana ewaluacja była narzędziem wsparcia dla szkoły: jej efektem było dokonanie swoistej wielowątkowej fotografii szkoły, wspólnie z rodzicami, z uczniami i z partnerami szkoły, dzięki czemu były możliwe do odczytania kierunki, jakie szkoła mogłaby obrać, żeby się lepiej rozwinąć. Zrezygnowano całkowicie z narzędzi elektronicznych, badawczych, które zostały do tego projektu przygotowane i w zamian wprowadzono kontrolę, głównie zresztą dokumentacji, na podstawie której dokonuje się oceny pracy szkoły, ale z pominięciem tych wszystkich narzędzi wypracowanych przez ekspertów z Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Agata Saracyn: Ta ocena pracy szkoły jest niezwykle ważna, szczególnie dla dyrektora, bo może się wiązać z przykrymi konsekwencjami np. z wnioskiem o jego odwołanie.

Iwona Waszkiewicz: Dlatego dyrektorzy drżą na myśl o wizycie przedstawicieli organu nadzoru pedagogicznego.

Na marginesie warto zwrócić uwagę na swoistą niezręczność autorów przepisów dotyczących procedury oceny pracy dyrektora: aby zostać dopuszczonym do konkursu na dyrektora szkoły, kandydat musi uzyskać co najmniej bardzo dobrą ocenę pracy w ostatnich 5 latach! Ocena „dobra” staje się w związku z tym oceną negatywną, dyskwalifikującą w dalszej karierze zawodowej.

Michał Cyrankiewicz-Gortyński: Czyli nastąpiło odwrócenie ról kuratora i organu prowadzącego?

Iwona Waszkiewicz: organy prowadzące, samorządy, nigdy nie były straszakiem dla szkół, dyrektorów czy nauczycieli, a w taką rolę wchodzi coraz częściej kurator oświaty. Natomiast tak, organy prowadzące coraz częściej przejmują rolę wspierającą, zwłaszcza w ostatnim czasie, kiedy pojawiło się tyle nowych wyzwań: ciągłe zmiany przepisów, nowe zadania, pandemia, wojna w Ukrainie, czy znaczne wahania liczby kandydatów do szkół…. Wsparcie jest zatem tym bardziej niezbędne. Kiedyś był pomysł stworzenia takich odrębnych bytów – ośrodków wspierania szkół i placówek oświatowych. To nigdy nie weszło w życie, ale idea była bardzo dobra. Uważam, że kurator powinien powrócić do swojej pierwotnej roli i zamiast „być straszakiem” – pomagać i wspierać.

Agata Saracyn: Zatrzymajmy się na chwilę przy wyzwaniu, jakim jest demografia i zainteresowanie ofertą edukacyjną, którą proponują nasze miasta. Chodzi o nieprzewidywalność tego zainteresowania ze strony młodych mieszkańców gmin ościennych. Dość skomplikowany problem, który zwłaszcza w tym roku dotknął Warszawy.

Iwona Waszkiewicz: Nie tylko Warszawy, choć Warszawy chyba w największym stopniu. Ta kwestia w ogóle nie jest uregulowana prawnie. Oczywiście samorząd ma obowiązek przygotować dla swoich mieszkańców odpowiednią liczbę miejsc w szkołach zarówno podstawowych jak i ponadpodstawowych. Faktem jest, że to nasze zadanie, ale żadnego systemowego, narzędziowego wsparcia po stronie kuratora nie widać. Powinno ono polegać przede wszystkim na informacji, bo przecież taką wiedzę, nieograniczoną granicami poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego, posiada - o faktycznej liczbie uczniów w szkołach podstawowych poszczególnych gmin ościennych oraz planowanej liczbie miejsc w szkołach ponadpodstawowych ościennych powiatów. To wystarczy do zaprojektowania, określenia prawdopodobieństwa zaistnienia sytuacji, która obecnie miała miejsce i poczynienia odpowiednich działań, wyprzedzająco. To kurator ma takie narzędzia – dostęp do danych z Systemu Informacji Oświatowej oraz właśnie dostęp do arkuszy organizacyjnych szkół z całego województwa. Władze Warszawy miały świadomość zapotrzebowania na miejsca dla 1,5 rocznika absolwentów szkół podstawowych jednak większy niż zakładano wzrost liczby zainteresowanych z obszaru metropolitalnego był dużym zaskoczeniem i niemożliwym do spełnienia wyzwaniem.

Agata Sarycyn: Czy to znaczy, że kształtowanie sieci szkół ponadpodstawowych obszarów metropolitalnych powinno doczekać się specyficznych uregulowań prawnych?

Iwona Waszkiewicz: Doraźnie potrzeba przyznania własnym mieszkańcom dodatkowych punktów w procesie rekrutacji, natomiast w podejściu systemowym - przede wszystkim pełniejszego finansowania i koniecznej współpracy różnych uczestników tego procesu. Myślę tu nie tylko o niezbędnym wspierającym udziale kuratora oświaty, ale także o partnerstwie gmin i powiatów ościennych z miastem centralnym. To jest wyzwanie, które w sytuacji standardowej – nie mówię teraz o sytuacji wyjątkowej jak zwiększone roczniki – ma dwa oblicza. Z jednej strony oferty miasta centralnego, z której chcą skorzystać zarówno mieszkańcy tego miasta jak i obszarów sąsiednich oraz oferty szkół z okolicznych powiatów, która zostanie niewykorzystana choćby dlatego, że jest bardzo małe prawdopodobieństwo, aby skorzystali z niej mieszkańcy miasta centralnego. Zatem zarówno samorząd centralny jak i samorządy z obszaru metropolitalnego będą mocno organizacyjnie i finansowo zaangażowane w realizację tego zadania. I tu potrzebne jest rozwiązanie.

“Dyrektor jest pracownikiem szkoły, dla którego prezydent, wójt, starosta czy burmistrz jest pracodawcą. To oznacza bezpośrednią relację w rozumieniu kodeksu pracy. Okazuje się jednak, że ta relacja została zaburzona. To już nie prezydent, nie wójt dokonuje oceny pracy dyrektora szkoły tylko tej oceny dokonuje kurator oświaty.”

Agata Saracyn: Ta sytuacja, zwiększonych roczników, z którą mieliśmy do czynienia w ostatnich latach, nie wzięła się bez przyczyny.

Iwona Waszkiewicz: Tak, to prawda, to było do przewidzenia i dlatego wszyscy uczestnicy i współtwórcy procesu edukacji powinni się na tym skoncentrować i mieć szansę przygotować się do tego. MEiN udało, że nie ma problemu. Kuratorzy nie współpracowali z samorządami.

Agata Saracyn: Chciałabym jeszcze wrócić do wątku nadzoru pedagogicznego i faktu, że jest to zadanie i rola nie tylko kuratora oświaty, ale także dyrektora szkoły i placówki. To jeszcze jeden powód, aby zbudować na nowo relacje między nimi.

Iwona Waszkiewicz: Oczywiście. Dyrektor sprawuje nadzór pedagogiczny nad pracą swoich nauczycieli i w związku z tym jest zobowiązany do spełnienia ściśle określonych wymagań: posiadania kompetencji i wielu umiejętności oraz doświadczenia w edukacji. Chciałabym, żeby kurator oświaty był osobą, której stawiane będą odpowiednie wymagania, określane jawnie formalne kryteria do zajmowania takiego stanowiska. Chciałabym, żeby to były wysoko merytoryczne, a nie polityczne kryteria.

Agata Saracyn: A dyrektorzy szkół?

Iwona Waszkiewicz: Dyrektorzy są przede wszystkim w bardzo trudnej sytuacji. Mają za dużo zadań i odpowiedzialności. Do tego nadmierna biurokracja uniemożliwia im prawidłowe funkcjonowanie. Dlatego zdecydowana większość dyrektorów szkół i placówek doskonale zdaje sobie sprawę z tego, że nie ma takiej szansy, aby wszystko było realizowane dokładnie w myśl przepisów prawa. Mają też świadomość, że dociekliwa kontrola organu nadzoru zawsze znajdzie jakiś brak lub nieścisłość. A trzeba pamiętać: dyrektor szkoły jest odpowiedzialny nie tylko za organizację i realizację kształcenia i wychowania, ale także za bezpieczeństwo, za stan budynku i otoczenie, za finanse, za kadry, więc tych zadań i odpowiedzialności jest bardzo dużo. Do tego dochodzą coraz większe oczekiwania ze strony rodziców oraz społeczności lokalnej. I to wszystko najlepiej widać w procesie rekrutacji na stanowiska dyrektorów szkół zwłaszcza w dużych miastach. Po prostu nie ma chętnych.

Agata Saracyn: Pani Prezydent, wszyscy mamy świadomość, że nie uleczymy polskiej oświaty bez większych pieniędzy. Jaki kierunek powinien obrać polski rząd, aby podołać temu wyzwaniu.

Iwona Waszkiewicz: Z pewnością nie można kontynuować obecnego schematu, kiedy to mamy niedoszacowaną subwencję oświatową i kiedy to rozwarcie nożyc - niedoszacowanie subwencji oświatowej do potrzeb - stale się powiększa. Samorządy zawsze do oświaty dopłacały, z roku na rok coraz więcej, ale ostatnio nie zawsze mają z czego dokładać. Ten problem nasilił się po 2019 r., kiedy to zapoczątkowany został szereg zmian w podatkach dochodowych, w szczególności PIT, skutkujących drastycznym spadkiem dochodów własnych samorządów. Wiele samorządów, miejskich, w których PIT stanowił podstawę i najważniejszy dochód, nie jest obecnie w stanie realizować żadnych nowych zadań czy poszerzać dotychczasowej oferty, ponieważ mają trudności z finansowaniem realizacji zadań obligatoryjnych chociażby takich, jak prowadzenie szkół czy przedszkoli. Dlatego finansowanie oświaty należy skonstruować inaczej, według jasnych, przejrzystych zasad i w taki sposób, żeby każdy samorząd otrzymał środki finansowe wystarczające na prowadzenie tych szkół i przedszkoli i, co jest niezwykle ważne, zgodnie z określonym standardem. Jak już wcześniej wspomniałam, to jest podstawa, aby samorząd wiedział, jakie środki w ramach subwencji na oświatę otrzyma i jaki standard oświatowy ma w ramach tych środków zapewnić. Oczywiście środki przekazywane na realizację zadań „standardowych” musiałyby być odpowiednio skalkulowane. Natomiast dodatkowe działania i ich finansowanie pozostawałyby w gestii społeczności lokalnych, które decydowałyby czy i jakie ponadstandardowe usługi edukacyjne (oświatowe) finansować. Przykładowo: jeżeli dany samorząd zdecyduje się na mniej liczne oddziały w szkole lub przedszkolu albo dodatkowe zajęcia, to może je wprowadzić finansując ze środków własnych.

“Samorządy zawsze do oświaty dopłacały, z roku na rok coraz więcej, ale ostatnio nie zawsze mają z czego dokładać. Ten problem nasilił się po 2019 r., kiedy to zapoczątkowany został szereg zmian w podatkach dochodowych, w szczególności PIT, skutkujących drastycznym spadkiem dochodów własnych samorządów.”

Michał Cyrankiewicz-Gortyński: Czyli zasadniczą sprawą jest to, aby został określony pewien podstawowy standard oświatowy oraz aby jego finansowanie było zagwarantowane z budżetu państwa.

Iwona Waszkiewicz: Tak, do tego powinniśmy dążyć, żeby każdy samorząd mógł bezpiecznie planować swoje finanse na kolejny rok i mieć zapewnione podstawowe finansowanie na działania szkół i przedszkoli.

Agata Saracyn: Obecnie szkoły i przedszkola mają odmienne zasady finansowania.

Iwona Waszkiewicz: To jest kolejna zmiana, którą należy wprowadzić. Trzeba odejść od różnic w zasadach finansowania szkół i przedszkoli. Warto przypomnieć, że zadanie własne gmin w zakresie prowadzenia przedszkoli stało się zadaniem obowiązkowym z dniem 1 stycznia 1992 r., czyli ponad 30 lat temu. Od tamtej pory zmieniło się prawie wszystko, przede wszystkim nastąpiło upowszechnienie edukacji przedszkolnej poprzez wprowadzenie obowiązku zapewnienia przez gminę miejsca przedszkolnego dla każdego dziecka, które ukończyło trzeci rok życia a następnie zlikwidowano obowiązek szkolny dla 6-latków, czyli cofnięto sześciolatków do przedszkoli. Nakładając nowe obowiązki nie zapewniono adekwatnych źródeł finansowania.

W ciągu 30 lat czterokrotnie zwiększyły się wydatki na wychowanie przedszkolne. Zatem finansowanie przedszkoli poprzez subwencję oświatową jest niezwykle ważne zwłaszcza dla małych jednostek samorządu terytorialnego. Obecnie jest to tak duże obciążenie, że powinno być jednym z priorytetów, jeśli chodzi o zmianę modelu finansowania oświaty.

Michał Cyrankiewicz-Gortyński: A jak sprawić, aby szkoła stała się bardziej przyjazna uczniowi? Sama zmiana podstawy programowej to chyba za mało.

Iwona Waszkiewicz: Oczywiście, zmiana postawy programowej, to tylko jeden z elementów. Moim zdaniem szkoła i nauka będą lepsze, kiedy uczniowie będą się w szkole czuli komfortowo, kiedy będą mieli poczucie bezpieczeństwa, zaopiekowania, ale także możliwość rozwijania zainteresowań oraz integracji i współdecydowania o otaczającej go najbliższej przestrzeni. I to nie jest żadne najnowsze odkrycie, tylko wnioski z badań, opublikowanych wiele lat temu, a które wskazały na opresyjny charakter kultury szkoły, który powoduje, że pozytywne początkowo nastawienie do szkoły i uczenia się, wraz z latami spędzanymi w szkole u dużej części uczniów stopniowo zmienia się w niechęć.

Agata Saracyn: Pomimoupływu lat tzw. pruski model pracy nadal w szkołach jest obecny.

Iwona Waszkiewicz: Dokładnie tak: sprawdzać, rozliczać, szukać błędów, wbijać do głowy, utrzymać rygor. Od takiego archaicznego już sposobu prowadzenia zajęć należy jak najszybciej odejść. Konieczne jest kształtowanie umiejętności, kompetencji społecznych, a to udaje się tylko poprzez pracę w grupach, małych zespołach, realizację projektów, doświadczanie metodą prób i błędów. Mamy zresztą wiele dobrych przykładów i warto po prostu z nich korzystać. Najważniejsze jest to, jakimi metodami jest realizowane kształcenie. Tego nie da się zmienić od razu i tego nie zmienią same przepisy. Mamy je zresztą już teraz choćby we wstępie do Podstaw programowych.

To jest proces długotrwały, ale konieczny. Proces powiązany m.in. z kształceniem nauczycieli, czy sposobem oceniania uczniów. Mamy tutaj do czynienia z piramidą wzajemnych oddziaływań – jeśli spróbujemy zaingerować tylko w jeden jej poziom – runie całość. Proszę zwrócić uwagę, że zmiana modelu pracy z uczniem to także zmiana modelu pracy dyrektora z nauczycielem czy kuratora a także wójta, burmistrza, prezydenta z tym dyrektorem. Naczynia powiązane.

Agata Saracyn: Ale na każdym poziomie potrzeba jasnych reguł, otwartości, współpracy i bezpieczeństwa również tego finansowego. Tymczasem oferta finansowa w zawodzie „nauczyciel” skutecznie zniechęca do jego wykonywania.

Iwona Waszkiewicz: To prawda i jestem pewna, że za kilka – kilkanaście lat całkowicie zabraknie nauczycieli, bo z rynku znikną ostatni chętni do pracy w tym zawodzie, czyli emeryci, którzy na razie jeszcze są, zwłaszcza w pracy na część etatu. Nowych, młodych nauczycieli pozyskać jest coraz trudniej. A czy praca nauczyciela jest mniej ważna niż praca lekarza, czy pielęgniarki? Praca nauczyciela też jest bardzo odpowiedzialna, też wymaga wyższego wykształcenia, a zarobki – nieporównywalne. To należy zmienić…

Michał Cyrankiewicz-Gortyński: … W ostatnich latach sytuacja zmienia się, niestety, na niekorzyść…

Iwona Waszkiewicz: … To prawda. O ile bowiem w latach 2007 – 2012 nauczyciel dyplomowany zarabiał dwa razy tyle co płaca minimalna, to w 2015 r. było to już tylko o 78% więcej niż minimalne wynagrodzenie. W 2023 r. nauczyciel dyplomowany ma wynagrodzenie wyższe tylko o 30% od płacy minimalnej. Jeszcze gorzej wygląda sytuacja nauczycieli początkujących. Ich wynagrodzenie w 2023 r. jest jedynie o 6% wyższe od płacy minimalnej. To praktycznie oznacza, że nauczyciel początkujący nierzadko jest najgorzej opłacanym pracownikiem szkoły. To powinno dać mocno do myślenia.

Dziękujemy za rozmowę.

- rozmawiali: Agata Saracyn i Michał Cyrankiewicz-Gortyński